Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Síða 50

Þ r ö s t u r Ó l a f s s o n
50 TMM 2016 · 2
Hér erum við enn og aftur komin á þekkta brautarstöð. Evrópsku og nor-
rænu krataflokkarnir vissu í upphafi hvar þeir áttu að staðsetja sig á and-
legu og pólitísku landakorti fólksins. Þeir vissu að boðskapurinn þurfti að
snerta tilfinningalíf fólksins, vekja með því ástríðu, koma því í uppnám. Ef
það tækist þá yrði flokkurinn heimili þess. Forystufólk þessara flokka vissi
mætavel að lærdómur og vitsmunir hrökkva skammt, ef tilfinningin fylgdi
ekki með, því næra þyrfti ástríðuna. Hreinn vitsmunaflokkur yrði aldrei
heimili fólksins, hversu klókur og viturlegur sem málflutningurinn annars
væri.
Í aðalatriðum gildir þetta enn. Þegar jafnaðarmenn fara á ný að horfa
á nútímann af sjónarhóli framtíðarinnar, verður ástríðan og tilfinningin
að eiga þar sinn sess. Innantóm og nagandi neysluboðun og nauðhyggja
hagvaxtarátrúnaðarins eru gengin sér til húðar. Þau eru fortíð sem vekja
frekar óvissu og óþægindi en hrifningu. Hreyfing nýrra náttúruverndar-
sjónarmiða, á seinni hluta liðinnar aldar, kafnaði að mestu í skruðningum
hagvaxtarhyggjunnar og náði aldrei landfestu á hugmyndaströnd jafnaðar-
manna. Þess gjalda þeir nú.
Víðara sjónarhorn
Við hófum þessa lautarferð með því að skoða nýjar viðmiðanir stjórn mál-
anna; að fjölmargir sæki ekki skoðanalegar viðmiðanir lengur til fram-
tíðar sýnar – heldur með afturhvarfi til fortíðar. Við sögðum að hrun Sovét-
ríkjanna, Berlínarmúrsins og kommúnismans hefðu verið vatnaskil í nútíma
stjórnmálasögu heimsins. En það er fleira sem breytt hefur gamalkunnum
skírskotunum til stéttasamfélagsins sem megin átakasvæðis í pólitíkinni.
Það sem breyst hefur undanfarna áratugi – og sem einnig má rekja til
loka níunda áratugs liðinnar aldar, er hnattvæðingin – hún hefur umturnað
skipulagi heimsviðskipta, svo trauðla verður aftur snúið; vörur, þjónusta,
vinnuafl, fjármagn og auðhyggja flæða yfir allan heiminn, framhjá öllum
landamærum, tillitslaus og brútal. Í senn uppbyggileg og styrkjandi fyrir
suma, en jafnframt eyðileggjandi og veikjandi fyrir aðra. Atvinnuleysið og
vonleysi þess, hungur og örvænting; upplausnin og stríðin í Austurlöndum
nær og straumar flóttafólks þaðan, og hryðjuverkin – allt eru þetta líka, en
ekki bara, afleiðingar hnattvæðingarinnar.
Í vestrænum samfélögum verður framandi fólk, lítt skiljanleg tungumál,
óþekktir siðir og annars konar trúarbrögð sífellt fyrirferðameiri. Þjóðleg
hagkerfi fara úr skorðum. Þau nýju ekki orðin til. Fólk er hrætt við að missa
öryggi sitt og samsömun við eigin trúarbrögð og þjóðlega menningu sína.
Hér erum við aftur komin að átökum milli fortíðar, nútíðar og framtíðar.
Í eigin álfu erum við áhorfendur að rimmu milli þeirra sem aðhyllast svo-
kallaða þjóðríkis- eða smáríkjalausn annars vegar og hinna sem kjósa það
sem nefna má Evrópulausn hins vegar.