Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Side 89

Á t t h a g a s k á l d i ð G u ð m u n d u r   G . H a g a l í n
TMM 2016 · 2 89
hans reyna sitt ýtrasta að afmá. Umkomuleysi fólksins, sem snýr baki við
veldi bóndans á Melum, endurspeglar hins vegar afleiðingar tortímingar
gamalgróinna gilda sem nútímavæðingin er látin standa fyrir. Ræða Gunn-
ars yfir hópi framfarasinna þar sem hann fordæmir innantóma lífsstefnu
þeirra og hafnar hinu nýja ríki undirstrikar að þau fornu gildi sem hann
stendur fyrir geti aldrei orðið hluti tómleikans sem samfélag þeirra komi til
með að byggjast á:
Eg þakka fyrir, að tengdasonur minn tilvonandi [Arnór] og einkasonur vinar míns,
Jóns heitins í Lambhaga, hefur boðið mig velkominn í ríkið, þar sem sonurinn
gleymir föður sínum látnum og dóttirin svívirðir foreldra sína, – ríkið, þar sem
f[ra]mfaraflugurnar eru mönnum alt, án tillits til gagns og velferðarauka, þegar
til framkvæmdanna kemur. Verið sæl, eldri og yngri, og minnist þess, að gamli
maðurinn á Melum hefur kvatt ykkur.42
Lífsgildi Gunnars á Melum, sem þjónað hafa sem hlífiskjöldur í lífsbaráttu
kynslóðanna, gufa upp í þá andlegu auðn sem nútíminn felur í sér í Vestan
úr fjörðum. Viðurkennt er að framvindan verði ekki umflúin en sigur Arnórs
skapar tómarúm og skýr óafturkræf skil við fortíðina. Sérkennilegt sam-
bland af íhaldssemi og framfarahyggju setur öðru fremur svip sinn á bókina
en það fyrrnefnda er öllu meira áberandi samhliða alltumlykjandi hrifningu
á hinum aldna, rótfasta og kraftmikla óðalsbónda að Melum.
Lokaorð
Tengsl skrifa Guðmundar G. Hagalíns á millistríðsárunum við viðmið nor-
rænnar átthagamenningar og þar með bókmenntastefnu lífhyggjunnar
eru ótvíræð. Því til staðfestingar nægir að nefna áherslur þar á yfirburði
sveitarinnar andspænis rótleysi nútíma þéttbýlisþjóðfélags, nána tengingu
persóna við jörðina og náttúruna og það yfirlýsta markmið Hagalíns að
fanga raunverulegt líf vestfirsks alþýðufólks. Allir þessir þættir móta verk
hans frá þessum árum, allt frá fyrstu smásagnasöfnum hans til hinna þekktu
skáldsagna um Kristrúnu í Hamravík og Sturlu í Vogum. Sú menningarlega
íhaldssemi, eftirsjá að fornum hefðum og aðdáun á vinnusömum krafta-
körlum fortíðar sem setur mark sitt á sögurnar, til dæmis Vestan úr fjörðum,
er auk þess í anda áhrifamanna norrænna átthagabókmennta, þá ekki hvað
síst þeirra Jeppe Aakjær og Knuts Hamsun.
Á umræddu tímabili var Hagalín afkastamikill rithöfundur og lét hann
ekki deigan síga er á leið heldur var virkur langt fram á áttunda áratuginn,
haslaði sér völl sem ævisagnaritari og telst á meðal afkastamestu prósahöf-
unda íslenskrar bókmenntasögu.43 Í upphafi var bent á að um bækur hans
frá fjórða og fimmta áratugnum hefur gjarnan verið fjallað út frá pólitískum
deilumálum sem hann var þátttakandi í en þau eru þó ekki aðalatriði þegar
kemur að túlkun þeirra og skilningi. Þvert á móti eru verk hans mun fjöl-