Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 80

S n o r r i Pá l l
80 TMM 2018 · 2
ekki jafnvel og þú að – gettu hvað! – Guð er ekki til, gætu bara drullast til að horfa á
nokkrar heimildarmyndir á YouTube og lesa Richard Dawkins þá yrði jarðvistin að
paradísinni sem henni er ætlað að vera. (Bls. 149)
Í veröld sem þessari – þar sem sýnilegasta og aðgengilegasta svarið við
djúpstæðri merkingarkrísu felst í eilífum ferðalögum innávið, sjálfshjálp og
sjálfsást, heilun og andlegri hreinsun, gönguhópum á feisbúkk, niðursoðnum
óríentalisma undir hæg-ambíent-heimstónlistarteknói, trommuhringjum
og tímum í kakóhugleiðslu, í bland við grimmdarskertar góðgerðarpítsur
og djamm fyrir geggjaðan málstað, UNICEF-uppistand og fyndnar myllu-
merkjaherferðir – virðist liggja í augum uppi að umorða spurningu Kate
Tempest og spyrja í fullri einlægni hvort eitthvað sé undarlegt við það að
öðru hvoru strengi einhverjir um sig sprengjubelti, skjóti blindandi á götum
úti úr súrrealískri skammbyssu Bretons, ræni farþegaþotum og dúndri þeim
á skýjakljúfa, taki það sem Stockhausen kallaði „stökk út fyrir öryggið, út
fyrir það sem að staðaldri er álitið sjálfgefið, út fyrir lífið,“73 öskrandi vígorð
úr munni franska rithöfundarins Michel Houellebecq: „Enginn mun neyða
okkur til að stunda jóga!“74
Í fyrrgreindri umfjöllun TIME um sérstöðupunktinn er meðal annars tæpt
á áætlunum Ray Kurzweil og annarra einhuga framfaralaxa um að lengja
líftíma mannskepnunnar, fyrir tilstilli stöðugrar þróunar örtækninnar, upp
að biblískum mörkum – eða stuðla jafnvel að ódauðleika í einhverri mynd
með því að millifæra mannshugann yfir á tölvur og vélmenni. Fjöldi fólks er
reiðubúinn að sætta sig við þá framtíðarsýn að tölvan geti á endanum orðið
greindari en maðurinn, hefur tímaritið eftir Kurzweil, en „hugmyndin um
stórkostleg straumhvörf í sambandi við langlífi mannsins – hún virðist vera
sérstaklega umdeild.“ Og hann telur sig vita hvers vegna: mannskepnan hefur
í gegnum aldirnar varið svo gríðarmikilli orku, tíma og hugsun í þróun
heimspeki- og hugmyndakerfa sem einmitt er gert að glíma við grundvallar-
spurningar um líf og dauða – og „það er meginástæðan fyrir tilurð trúar-
bragða.“75 En línur mást út og segja má að tæknin hafi tekið að sér – eða sé
hægt og bítandi að öðlast – hlutverk trúarbragðanna: í veröld sem án guðs-
myndar virðist tilgangslaus, ef ekki beinlínis fáránleg, reynir maðurinn ekki
einungis að fylla upp í tómið með eigin guðlegu atferli, heldur hreinlega með
því að skapa sér nýjan Guð – guðsvél eða vélguð – sem í þetta skiptið er jafn
áþreifanlegur og hann var áður óræður og óefniskenndur. Og einbert nægir
líkneski ekki. „Glæstasti minnisvarðinn um kapítalisma er kapítalisminn
sjálfur,“ sagði Richard Stengel, þá ritstjóri vefhluta TIME, í grein skrifaðri
hálfu ári eftir árásirnar á World Trade Center, þar sem hann hvatti til þess
að á grunni hinna hrundu turna – sem auðsýnilega hefði verið ráðist á vegna
táknrænnar merkingar þeirra – yrði reist bygging til áframhaldandi hýs-
ingar þeirrar starfsemi sem fram fór í þeim.76 Með sama hætti mætti segja
að glæstasta guðslíkneskið sé Guð sjálfur: líkneski sem fyrir löngu er búið að