Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 123

H u g v e k j u r
TMM 2018 · 2 123
með því réttindi – hann á þá eitthvað
inni, kannski hjá þeim sem halla á hann
með einhverjum hætti en alveg eins bara
hjá hverjum sem er. Flest fólk er góð-
hjartað og vill að sá sem á bágt hafi það
betra. Það er því hart barist um réttinn
til að vera fórnarlamb og oft mjög langt
gengið til að koma í veg fyrir að ákveðn-
ir hópar komist í þá stöðu. Fólki sem ber
takmarkaða ábyrgð finnst fátt hrylli-
legra en tilhugsunin um óverðug fórnar-
lömb – aldraðir og öryrkjar eru þess-
vegna á eilífum byrjunarreit í sinni bar-
áttu.
En það kom semsagt á daginn í
barnaníðingsmálinu sem felldi ríkis-
stjórnina að naugðarar teljast í f lokki
verðugra fórnarlamba.
Í réttarkerfinu – ekki bara því
íslenska, vandamálið er alþjóðlegt – er
viðhaldið lífseigri goðsögn um nauðg-
anir. Hún er sú að hin raunverulegu
fórnarlömb nauðgana séu karlmennirnir
sem fremja þær. Það gerist æ ofan í æ að
líkamlegir áverkar á konum séu ekki
taldir nægileg sönnun fyrir því að
nauðgun hafi átt sér stað. Áverkar eru
augljóslega afleiðing af ofbeldi þannig
að kenningin verður að vera sú að
konan hafi sjálf framið, viljað, eða kall-
að yfir sig, ofbeldið. Að mörgum finnst
þetta líklegt helgast af því að þeir eru í
áskrift að heilu goðsagnakerfi um að
konur viti ekki hvað þær vilji, að konur
séu alltaf að skipta um skoðun, að þær
segi eitt en meini annað, að þær kunni
ekki gott að meta og viti ekki hvað þeim
er fyrir bestu. Það sé einfaldlega ekki
hægt að ætlast til að karlmenn, sem eru
hrekklausir og bara að reyna að standa
sig, geti áttað sig á hvað konur vilja. Þeir
beri því takmarkaða ábyrgð í samskipt-
um sínum við hitt kynið og séu hin
raunverulegu fórnarlömb þegar sam-
skiptin verða lögreglumál. Litlir karlar
hanga í áskriftinni að þessum réttindum
eins og hundar á roði. En þeir gætu það
ekki hjálparlaust. Takmörkuð ábyrgð
karlmanna í samskiptum við konur er
einkenni á valdastöðu – þeir sem
nauðga eða misnota eru ekki endilega
neinir valdamenn en þeir eiga samúð
valdamanna vísa. Samúðin byggir á
samkennd þeirra sem skilja mikilvægi
þess að bera takmarkaða ábyrgð. Þau
standa saman um réttinn til að taka
ekki ábyrgð á gerðum sínum. Þess vegna
er svo erfitt að fá réttlæti – þessvegna
þurfa þau sem verða fyrir skaða svo oft
að sitja uppi með hann.