Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Síða 34

Michael S. Gibbons
Hvítaruslið
Stéttvís blóraböggull fjölmenningarvitanna
Þóroddur Bjarnason þýddi
Hið alþjóðlega hagkerfi samtímans er í eðli sínu síbreytilegt og sískapandi, og vinnan er með sama
hætti í sífelldri umsköpun. Atvinnurekendur, sérfræðingar og verkafólk er á sífelldum þeytingi um
heimskringluna þótt leiðir þeirra liggi sjaldan saman nema á vinnumarkaði. Með sívaxandi fjöl-
breytni vinnuaflsins hafa beinhörð rekstrarsjónarmið leitt til æ meira umburðarlyndis kapítalismans
- fyrirtæki í grimmri alþjóðlegri samkeppni hafa einfaldlega ekki efni á því að ráða einungis hvíta,
gagnkynhneigða karlmenn og skella I lás á nefið á öðru hæfileikaríku fótki.' Hin nýja fjölmenning
heimsbyggðarinnar er nátengd þessum efnahagslegu breytingum - vegna hennar synda til dæm-
is íslenskir menntamenn, listamenn og bissnessmenn eins og fiskar í vatni til Lundúna og Rómar,
Kænugarðs og Miklagarðs, Nýju-Jórvíkur og Buenos Aires, Beijing og Nýju-Delhí.
Tímarnir breytast því sífellt og elítan með. Hin
nútímalega elíta er mynduð af sérfræðingum af
ýmsu tagi, hámenntuðum borgurum hins al-
þjóðlega hagkerfis, sérvitrum neytendum á al-
þjóðlegum markaði. Áallsnægtaborði þeirra nýt-
ur sá varningur sérstakrar hylli sem slitinn er af
margra ára notkun eða framleiddur er að hætti
lítt iðnvæddra þjóða, enda er sjálfsmynd þeirra
samofin hillingum raunsannrar tilvistar.2 Leit el-
ítunnar að hinu alekta er því að vonurm enda-
laus, og hefur gerbreytt innviðum elítusamfé-
lagsins. Heimsborgir og heimsbæir eru jú
heimahagar heimsborgarans, þar sækir hann
ekta veitingahús að fjölþjóðlegum hætti, ekta
menningarkaffihús og ekta sérverslanir af ýmsu
tagi - ekta fyrirtæki eru stoðir og styttur hinnar
velheppnuðu nafarborgar.3
Elíta vestrænna samfélaga var löngum skil-
greind af svonefndri hámenningu, en það er lið-
in tíð. Aðalsmerki hinnar nútímalegu elítu er fjöl-
breyttur smekkur, og mörkin milli elítunnar og
plebbans eru nú fjölmenningarleg. Á sjötta og
sjöunda áratug síðustu aldar birtist snobb
menningarvitans til dæmis í fyrirlitningu hans á
lágmenningarlegri tónlist.4 Á áttunda og níunda
áratug aldarinnar uppgötvaði hann hins vegar sí-
Simpson-þættirnir draga dár að illa mennt-
uðu hvítu fólki. Þótt Hómer Simpson geti
fullkomlega talist til hvítaruslsins ganga
framleiðendur þáttanna enn lengra og
skapa öfgafulla mynd af hinum fátæka, illa
upplýsta og forpokaða hvítingja. Hjónin -
og systkinin! - Cletus og Brandine eru
hvítarusl Simpson-þáttanna. Þau eru
ómenntuð, illa upplýst en stolt af fáfræði
sinni og fordómum. Ótrúlegur barnafjöldi
er látinn undirstrika stöðu þeirra í samfé-
laginu en þau eiga 26 börn samkvæmt
síðustu talningu.
fellt fleiri tegundir tónlistar, og fyrirlitning hans
beindist í sífellt meira mæli að einsleitni tónlist-
arúrvals. Hin nýja elítumenning einkennist af
alætuskap5 sem gengur þvert á matvendni fyrri
elítumenningar. Hámenningarsnobb fyrri tíma
byggðist á gömlum, ströngum útilokunaraðferð-
um,6 en fjölmenningarsnobb samtímans bygg-
ist á nýju, álíka ströngu umburðarlyndi.
Rætur alætu-elítu samtímans liggja viða.7
Þjóðfélagsbreytingar siðustu aldar juku mjög
aðgang almennings að hámenningunni, og
drógu að sama skapi úr gildi hennar sem aðals-
merkis elítunnar. Hin nýju markaðsöfl hafa jafn-
framt þvingað listamenn til að leita sér innblást-
urs æ víðar á heimskringlunni, og í kjölfarið hafa
listaheimurinn og listamarkaðurinn tekið stór-
stígum breytingum. Landfræðilegur og félags-
legur hreyfanleiki hefur einnig skilað sér í blönd-
uðum menningarsmekk, og hin grímulausu
snobbhænsn fyrri tíma hafa verið leikin grátt af