Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Page 44

Ásgeir Jónsson
Villta vestrið á íslandi
Dagar villta vestursins í Bandaríkjunum hafa verið gerðir ódauðlegir um alla heimsbyggðina með
bókum og kvikmyndum. Yrkisefni vestranna eru vitaskuld sígild en sögusviðið sjálft hefur hins
vegar einstakt aðdráttarafi. Vestrarnir eru vitaskuld ekki sagnfræðirit og hinn horfni heimur frá
árunum 1860-1880 hefur löngu verið umsaminn eftir lögmálum þjóðsögunnar. Hins vegar er
athyglisvert hvernig vestrið hefur verið endurskapað. Engum dettur núna I hug að kúrekarnir hafi
haft gaman af leikritum eða bókmenntum en í þeim pappaborgum sem kvikmyndaverin í Holl-
ywood hafa reist virðast dans, drykkja og dufl vera eina dægradvölin sem þeir eiga völ á. Samt var
það svo að flestir bæir þar vestra - þótt rykugir væru - höfðu leikhús til hliðar við þá staði sem buðu
upp á áfenga drykki og tilkippilegt kvenfólk. Annars voru verkin oft sett upp undir berum himni eða
jafnvel á kránum sjálfum. Og það sem meira er. Bróðurparturinn af leiksýningunum í villta vestrinu
voru verk eftir William nokkurn Shakespeare sem kúrekarnir sóttu I þegar hlé gafst frá rekstrinum.
Skáldið góðkunna frá Stratford var með afbrigðum vinsælt I vestrinu, hvort sem var meðal gullgraf-
ara í Kaliforníu eða kúasmala á sléttunum miklu sem vildu gjarnan lyfta sér upp yfirannir hversdags-
lífsins.
Auðvitað voru sýningarnar eilítið villtari en nú
tíðkast og sumir sýningargesta eilítið ákafir.
Gamanþættir, jafnvel dansandi hestar, gátu átt
til að birtast á sviðinu eftir að sýningu lauk á Rík-
arði III eða Makbeð. Leikarar sem fyrir stundu
hðfðu framið dramatískan leik komu nú aftur
fram á sviðið og létu öllum illum látum. Þá gátu
kúrekarnir oft verið hljóðasamir undir sýningum
enda lá þeim oft mikið á hjarta eftir langa útivist
á sléttunum miklu. En þrátt fyrir að eiga til óró-
leika og hávaða voru áhorfendur hrifnæmir
mjög og hlógu eða grétu eftir því sem tilefni
gáfust. Ef leikhópurinn þótti standa sig vel var
peningum og jafnvel gullmolum hent á sviðið,
en ef f rammistaðan var aftur á móti slök létu sýn-
ingargestir grænmeti fljúga í leikarana. Þeir sem
léku voru vitaskuld margir áhugaleikarar en
einnig þótti það gott til fjár fyrir atvinnuleikara
að fara í sýningarferðalög til vestursins þvi
launin þar voru mun hærri en þekktist í stór-
borgum austurstrandarinnar.
Skáldsaga Owen Wisters Virginíuverjinn (e.
The Virginian) er talin marka upphaf vestrabók-
mennta eins og þær þekkjast nú, en hún var
gefin útárið 1902. Þar greinir frá hetjulegum kú-
reka - eins og lög gera ráð fyrir- sem hefur tilvitn-
anir í Shakespeare á reiðum höndum. Á einum
stað fer söguhetjan með Ijóðlínur úr Hinriki
fimmta og segir síðan kokhraustur: „Þetta eru
Ijóð sem eru laus við fáránleika" (e. „This is
poetry without bein' foolish"). Nú, nærri einni
öld síðar, getur kúreki mæltur á Shakespeare
vart talist laus við fáránleika fyrir flestu fólki.
Hægt er að bera Virginíuverjann saman við aðra
vestrabókmenntahetju sem velþekkt er á okkar
tíma - byssumanninn Morgan Kane. Morgan
Kane þessi kvað vera skapaður af norskum
bónda undir dulnefninu Louis Masterson og
hafa rúmlega 60 bindi í vasabroti verið gefin út
á íslensku um afrek hans í villta vestrinu. Eins
og sannri nútímahetju sæmir hefur Morgan
Kane aldrei litið í bók eða séð leikrit og aðdá-
endum hans myndi líklega bregða í brún ef