Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 56

Olga Hotownia
Völuspá og Hringadróttinssaga
Milli kunnáttu og getgátu, miðaldakvæða og
metsölubóka nútímans, fantasíu og veruleika,
afhjúpunar og dulúðar - þar í rökkrinu hillir und-
ir jaðarland sem er fullt af galdri. Þar búa dular-
fullar verur á borð við álfa, dverga, skrímsli og
auðvitað goð sem búa yfir ólýsanlegu valdi. I
þessu landi fjúka hausarnir og þar getum við
ekki eingöngu átt von á að finna fullvissu eða
sannfærandi rökstuðning. Aðeins eitt er öruggt
og það er að ekkert er afdráttarlaust í þessu
jaðarlandi sem bæði galdramenn og bók-
menntafræðingar reyna að rannsaka. Sá sem
reynir að komast að ótvíræðum niðurstöðum
verður eins og álfur út úr hól og neyðist til að
sætta sig við að allt er vafa undirorpið. J.R.R.
Tolkien var fræðimaður sem þorði að ganga inn
í þetta dularfulla jaðariand og þaðan laðaði hann
fram ótrúlega sögu sem haft hefur gríðarmikil
áhrif á nútímabókmenntir. Tolkien benti sjálfur
á þann frjósama jarðveg sem verk hans eru
sprottin úr. I grein sinní „ On Fairy-Stories " líkti
hann ævintýrinu við pott sem allar sögur hefðu
ávallt mallað í. Hann notaði einnig myndlíkingu
af sögutré („ The Tree of Stories"). Sá sjóður
sem Tolkien sótti hvað mest í voru norrænar
goðsögur sem urðu honum drjúg uppspretta
hugmynda. Nútímadýrgripur hans Hringadrótt-
inssaga á til dæmis ýmislegt sameiginlegt með
miðaldagimsteininum\Jö\uspá. Hérá eftirverður
bent á tengingar og líkingar á milli bókmennta-
texta sem tíminn aðskilur en goðsagnir sam-
eina.
Though all the crannies of the world we
filled with elves and goblins, though we
dared to build gods and their houses out of
dark and light, and sow the seeds of
dragons, 'twas our right (used or misused).
The right has not decayed. We make still by
the law in which we're made.
(J. R. R. Tolkien, Mythopoeia)
Bakgrunnur - Misomythus
Óneitanlega eiga verk Tolkiens rætur sínar að
rekja til norrænna goðsagna. Þetta er ekki að-
eins sjáanlegt í Hringadróttinssögu (1954-55)
heldur líka í The Silmarillion (1977) sem er
grunnurinn að Hringadróttinssögu og Hobbitan-
um (1937), og að auki í minni verkum eins og til
dæmis Farmer Giles of Ham (1949), Smith of
the Wotton Major (1967) og Roverandom
(1998).1 Segja má að Tolkien hafi verið goð-
sagnafræðingur, hann var hrifinn af goðsögnum
(sérstaklega norrænum, finnskum og velskum),
hann var talsmaður hlutverks goðafræði í heim-
inum en fyrst og fremst skapaði hann sína eig-
in goðafræði (Silmarillion). í Ijóðinu Mythopoeia2
(„The Making of Myths"), þar sem Tolkien kall-
aði sig Misomythus,3 lagði hann sérstaka
áherslu á mikilvægi goðsagna og reyndi að út-
skýra hlutverk og áhrif þeirra. Verk hans eru
dæmi um það hvernig goðsagnaímyndunarafl,
málfræðilegur og goðsagnalegur áhugi og mikil
sköpunargáfa sameinast. Viðbrögð Tolkiens við
fornbókmenntum, sérstaklega Eddukvæðum,
Beowulf (Bjólfskviðu) og finnska söguljóðinu
Kalevala voru fyrst og fremst skapandi eins og
sést ekki aðeins í Silmarillion heldur líka (fyrir-
lestrum, túlkunum og skýringum hans við
þessa texta.4 [ fornbókmenntum fann Tolkien
ekki aðeins minni og hugtök sem hann endur-
lífgaði á sérstakan hátt. Hann vakti aukinheldur
til Iffsins bókmenntagreinar miðalda eins og
söguljóðið (epic), hetjusöguna og náttúrlegu
goðsögnina. Hann kallaði verk sitt „hetjusögu"
(epic romance) en ekki „skáldsögu" og þannig
tengist Hringadróttinssaga gömlum söguljóð-
um og hetjusögum en hún varðveitir nokkra eig-
inleika þeirra.
Tolkiensérfræðingurinn Tom Shippey telur að
kveikjuna að helstu verkum Tolkiens, Hringa-
dróttinssögu og Silmarillion, megi rekja til metn-
aðar hans til að skapa goðafræði fyrir England
og setja fram tilgátu um hugsanlega frumgoða-
fræði ('ur-mythology').5 í þeim tilgangi sneri