Tímarit Máls og menningar - 01.05.2004, Page 23

Að standa af sér slaginn
legt að hann styrkti það fólk sem hafði verið atvinnumenn í greininni og
sýnt hæfni sína í nokkrum verkum.
1992 voru lög samþykkt um eflingu sjóðsins og það gekk eftir á næstu
árum. Síðan hefur ákveðinn hópur atvinnuhöfunda, manna sem gerðu
þetta að ævistarfi sínu, haft sæmilega tryggingu íyrir þessum launum,
með stöku undantekningum þó. Svo gerist það allt í einu núna að
nokkrir úr þessum hópi eru lækkaðir úr heilum árslaunum í hálf. Eftir
nokkra mánuði hættum við að vera á föstum launum. Og þeir úr þessum
hópi sem ekki duttu út núna geta allt eins átt von á að röðin komi að
þeim næst. Þetta breytir stöðunni ansi mikið. Þetta eru einu föstu tekj-
urnar sem þetta fólk hefur. Þótt fólk skrifi og gefi út þá er alveg undir
hælinn lagt hvaða tekjur verða af því. Höfúndarlaun fyrir skáldsögu sem
nær góðri meðalsölu á íslandi, 2-3000 eintökum, eru svona ein og hálf
milljón. Ef menn eru tvö-þrjú ár að semja slíka sögu - sem má eiginlega
ekki minna vera - þá sjá allir að enginn lifir á því. Starfslaunin eru nauð-
synleg tekjutrygging, en nú eru þau farin í bili og maður verður að finna
sér eitthvað annað að gera. Það er erfitt fyrir þann sem hefur ekki gert
annað í tíu-fimmtán ár eða lengur, maður hoppar ekki inn í starf sem
bíður eftir manni og engar atvinnuleysisbætur í boði. En ég er samt ekk-
ert að tilkynna andlát mitt og endalok, því er öðru nær.
Fram að stóreflingu sjóðsins voru höfundarlaun meira þannig að þeir
sem fengu í einhvern tíma úr sjóðnum áttu þar með kost á að hætta að
vinna við annað þann tíma og ljúka við bók. Fólk gat varpað oki brauð-
stritsins af herðum sér í kannski hálft ár eða níu mánuði og einbeitt sér
að skriftum. Með ráðstöfunum úthlutunarnefndar núna getur maður
spurt hvort lögin virki eins og þeim er ætlað. Ef hugsunin er ennþá sú að
sjóðurinn sé trygging fyrir þá sem hafa ritstörf að ævistarfi þá þarf
kannski að athuga hugsunina á bak við þessa úthlutun. Staðan er breytt
þegar tryggingin er farin.
Allt frá því farið var að styrkja fólk til ritstarfa hér á landi fyrir tæpum
hundrað árum hefur verið vitað að öðruvísi verða menn ekki pró-
fessjónal höfúndar. íslenskur bókamarkaður stendur ekki undir því.
Metsala hér er 5-10 þúsund eintök sem er þá góð búbót en tryggir manni
ekki vinnufrið til langframa. Það er annað í grannlöndunum þar sem
metsala er 100-150 þúsund eintök, þá þurfa höfundar ekki að hafa
áhyggjur af peningum næstu árin. Hins vegar er það svo til dæmis í Dan-
mörku að flestir rithöfundar sem hafa náð árangri og gert þetta að ævi-
starfi sínu fara á ævilaun frá hinu opinbera.
Ég ætla ekki að öðru leyti að leggja dóm á þessa úthlutun og enn síður
það ágæta fólk sem vinnur þetta erfiða starf. Það hefur kannski metið það
TMM 2004 ■ 2
21