Tímarit Máls og menningar - 01.05.2004, Síða 29

DULMAGN VIGDlSAR
óskiljanlega hugarheima, þar sem töframáttur þess óáþreifanlega magn-
ast stöðugt.
í umfjöllun um miðbók þríleiksins, Hjarta, tungl og bláirfuglar, ræðir
Gauti Kristmannsson um þreytandi tækni, texta þar sem fátt gerist og til-
raun til að nálgast stílfyrirmynd sem hann kallar „hið svokallaða töfra-
raunsæi latnesk-amerískra bókmennta, og kannski nánar tiltekið sögur
Isabel Allende'V í þessu samhengi er rétt að skoða hvaða merking er lögð
í hugtakið töfraraunsæi og hafa í huga að í rúma tvo áratugi hefur það
verið notað á íslensku til að tjá andblæ og innihald suðuramerískra bók-
mennta og þá ekki hvað síst skáldverk svokallaðrar hoom-kynslóðar, með
kólumbíska nóbelsverðlaunahafann Gabríel García Márquez í farar-
broddi. íslenska hugtakið er þýðing á hugtökunum „realismo mágico“ á
spænsku eða „magic(al) realism“ á ensku.’ Enn fremur hefur það verið
notað sem þýðing á spænska orðasambandinu „lo real maravilloso“ sem
kúbanski rithöfundurinn Alejo Carpentier gerði að umfjöllunarefni í
grein sinni „De lo real maravilloso americano“ sem fýrst birtist árið 1967.'
Þar gerir Carpentier tilraun til að skilgreina hvað þetta fyrirbæri sem evr-
ópskir gagnrýnendur urðu svo heillaðir af í bókmenntum Rómönsku
Ameríku á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar stendur íyrir. Til
útskýringar notar hann ímynd ferðalagsins og þess hvernig ferðalangur
stendur frammi fyrir raunveruleika sem hann kann illa eða ekki að lýsa.
Ferðalag hans sjálfs um Kína og miðausturlönd verður honum upp-
spretta íhugunar um það hvernig bera má saman framandleika þess sem
fyrir augu og eyru ber og þess sem vesturevrópskir fræðimenn standa
frammi fyrir þegar þeir ígrunda latnesk-amerískan texta. Þeir þekkja
hvorki aðstæður og raunveruleika álfunnar né uppruna eða bakgrunn
þeirra sem skrásetja hann. Hann bendir á að fyrirbærið sem fræðimenn-
irnir nefna „lo real maravilloso“ [hið raunfurðulega] vísi til tilrauna rit-
höfunda og annarra menntamanna Rómönsku Ameríku til að koma
margbreytilegri menningararfleifð álfunnar fyrir innan hins hefðbundna
fastmótaða vestræna raunsæis og skáldsagnaforms. Þar undanskilur
hann engin menningaráhrif. Hann fjallar jafnt um uppáþrengjandi áhrif
evrópskrar menningar á indjánasamfélög álfunnar, sem og áhrif hinna
mörgu ólíku indjánamenninga á miðstéttasamfélög mestizóanna (kyn-
þáttablöndu hvítra og frumbyggja) á nítjándu og tuttugustu öld. Hann
undanskilur heldur ekki arfleifð þrælahaldsins í álfunni og fjallar um
margvísleg menningaráhrif ólíkra ættbálka sem upprunnir eru í Afríku.
Af þessu má ljóst vera að töfraraunsæi snýst um annað og meira en
dulræn fyrirbæri og andatrú, því samkvæmt Carpentier liggur rót þess í
margsamsettu fjölmenningarsamfélagi sem ógerningur er að þekkja til
TMM 2004 ■ 2
27