Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Page 22

Ármann Jakobsson
eru í sögunni sjálfri en skilaboð kápunnar eru auðvitað áminning um
að myndir eru líka texti og mynd Benedikts Gröndal býr til viðmið til
að skilja söguna og lykilpersónuna Friðrik B. Friðjónsson grasafræðing.
Bréf Friðriks í lok sögunnar styður að hann beri að skoða svipuðum
augum og Gröndal og aðra rómantíska menntamenn 19. aldar, það er
fullt af rómantískri íróníu og svipuðum galsa og einkennir bréf Fjölnis-
manna.
Það eru fleiri lyklar að Grasa-Friðriki á kápunni. Mynd Gröndals
minnir okkur á að 19. aldar menn sem við þekkjum sem ljóðskáld
eru ekki aðeins ljóðskáld heldur allsherjar andans menn og hið sama
gildir um náttúruvísindamenn þess tíma. Okkar öld lítur (með réttu
eða röngu) á raunvísindamenn sem sérhæfða nörda sem ekkert hugsa
um nema tæknileg úrlausnarefni, múraðir inni í raunvísindastofnun.
Þannig var 19. aldar maðurinn ekki og Grasa-Friðrik er ekki aðeins
náttúruskoðandi heldur er hann „dandý“ með harðkúluhatt og reykjar-
pípu í munni, minnir svolítið á Sjón sjálfan (og nafn hans ekki síst) sem
er líka að finna á kápunni. Aftan á henni má sjá litla mynd af honum
svarthvítum í allri litadýrðinni (því að nútíminn er svarthvítur? Eða er
þetta leið „dandýsins“ til að skera sig úr litskrúðugri kápu?), með sér-
kennilega húfu og dreyminn en samt einbeittan svip.
Kápan er nefnilega ekki síður öguð að formi og írónísk en sagan
sjálf, eins og rómantíkin átti helst að vera og módernísk skáldverk eru
stundum líka. Lýsingin á söguþræðinum veitir fyrirheit um mikið
melódrama. Þar er lýst strandi, ókunnri stúlku, grasafræðingi og átök-
um hans við prest og allt hljómar þetta næstum eins og í Manni og
konu. En í sögunni er ekkert svoleiðis drama, í raun og veru eru aðeins
fimm persónur í henni, þar af ein dáin og ein úr dýraríkinu. Einu átök-
in sem eru sviðsett eru milli veiðimanns og tóu. Sagan hefst á þeim og
lýkur en þau eru klofin af sögu grasafræðingsins Friðriks og stúlkunnar
í lífi hans sem mestmegnis er sögð í endurliti.
Skugga-Baldur er ljóðræn og fáguð saga þar sem miklu efni er komið
í fá orð því að aðalatriðið er ekki að troðfylla haus lesandans af upplýs-
ingum heldur höfða til skynjunar hans, á svipaðan hátt og myndlist eða
tónverk. En eins og í þjóðsögum og ævintýrum og í anda symbólisma
nýrómantísku stefnunnar liggur þunginn í söguatburðunum sjálfum,
andstæðum þeirra og skírskotunum. Sagan er hlaðin merkingu eins og
ljóð eftir Snorra Fljartarson en líka svolítið súrrealísk þannig að mörk
hins eðlilega og óeðlilega eru toguð í ýmsar áttir, sem kemur ekki á óvart
þegar Sjón er annars vegar.
20
TMM 2005 ■ 3