Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Side 35

Líf að þessu loknu
að þarna hafi fundist leifar Jóns biskups, síra Björns og Ara lögmanns,
- guð þeirra sálir náði.“10 Þessi kristilegu blessunarorð, sem mynda nið-
urlagið í grein Guðbrands, vekja upp margvíslegar hugrenningar varð-
andi bein Jóns og sona hans, meðal annars um skyldleika þeirra við
helga dóma. Líkt og ég vík að í bók minni um bein Jónasar Hallgríms-
sonar er um að ræða kristna trúarhefð sem rakin hefur verið aftur til
annarrar aldar og tengist dýrkun á dýrlingum og meðferð á jarðneskum
leifum þeirra. Framan af voru slíkar leifar látnar liggja óhreyfðar í upp-
runalegri gröf sinni og byggðar yfir þær kapellur en síðar fóru menn að
grafa upp dýrlingabein, flytja í kirkjur og búa um þau í veglegum skrín-
um. Helgir dómar höfðu margvíslegt gildi fyrir hinn trúaða; þeir sönn-
uðu ekki aðeins tilvist dýrlingsins heldur beindu menn til þeirra bænum
og höfðu trú á lækningamætti þeirra og verndarkrafti. Þá skapaðist
snemma sú venja að skrifaðar væru sögur af upptöku dýrlingabeina og
áhrifamætti þeirra. Þegar Guðbrandur Jónsson samdi ævisögu Jóns
Arasonar, í tilefni af 400 ára ártíð hans 1950, benti hann á að íslendingar
sáu biskup og syni hans snemma í helgu ljósi. í samtímaheimild er
lýsing á ferðinni með lík þeirra frá Skálholti til Hóla 1551 og frá því
greint að nokkrar manneskjur sem áður voru sjónlitlar hafi fengið bata
við að snerta líkkisturnar á leiðinni; „því kepptist margur til að komast
sem næst þeim, því þeim þótti verða linun á sinni veiki, og héldu þá
feðga sannheilaga menn og Guðs píslarvotta'.11 Sjálfur vill Guðbrandur
ekkert fullyrða um sannleiksgildi slíkra lýsinga en hann rengir þær ekki
og tekur óhikað undir þá útbreiddu skoðun að dauði þeirra feðga hafi
verið píslarvætti „fyrir trú og þjóðfrelsi".12 Svo virðist sem sumir framá-
menn kaþólska safnaðarins hér á landi hafi verið sama sinnis. Gunnar
F. Guðmundsson vitnar í nýlegri grein til bréfa úr skjalasafni kaþólsku
kirkjunnar þar sem fram kemur að séra Meulenberg, síðar biskup, hafi
strax árið 1918 fengið fregnir af uppgrefti Guðbrands á Hólum og þótt
mikið til um. „Trúlega hefur það verið af hvötum Guðbrands,“ segir
Gunnar, „sem Meulenberg ritaði stjórnarráði íslands bréf og fór fram á
það að beinin yrðu afhent kaþólsku kirkjunni til varðveislu. Hann hét
því að geyma þau á tryggum stað - og ef satt reyndist um uppruna
þeirra - búa þeim viðeigandi stað í guðshúsi kaþólskra."13 Ætla má að
hinn kaþólski prestur hafi viljað leggja beinin í veglegt skrín í Krists-
kirkju, líkt og um helga dóma væri að ræða. Fleiri staðir komu þó til
greina. Mér hefur virst að með upptöku á beinum stjórnmálaskörunga,
hugsuða og listamanna og jarðsetningu þeirra í sérstökum þjóðargraf-
reitum eða grafhýsum hafi evrópskir stjórnmálamenn verið að laga trú-
arhefð kaþólsku kirkjunnar að kröfum þjóðríkisins. Þekktustu grafreit-
TMM 2005 • 3
33