Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Page 48

Kristján Jóhann Jónsson
Einum bent en öðrum kennt um
Fyrir sextíu og einu ári birti Þórbergur Þórðarson (Helgafell 1944: 5-10.
hefti) hvassyrta grein um það hvernig skrifandi íslendingar ættu að bera
sig að við ritsmíðar. Grein sína kallaði Þórbergur: „Einum kennt - öðr-
um bent, Lagt út af Hornstrendingabók Þorleifs Bjarnasonar". Hún átti
eftir að verða sígild1 og er mjög oft vísað til hennar eða vitnað í hana í
síðari tíma skrifum um ritun og stílfræði. Þær skoðanir á ritstörfum og
texta sem Þórbergur lætur í ljósi í þessari merku og frægu grein hafa
haft mikil áhrif á íslenska ritunarkennslu. Að mínu mati er tími til kom-
inn að taka þau viðhorf til gagnrýnnar umræðu.
Þegar grein Þórbergs birtist var hann orðinn þjóðkunnur rithöfund-
ur, þekktastur fyrir Bréf til Láru (1924) sem vakti gríðarlega athygli á
sínum tíma. Sú bók hefur verið kölluð tímamótaverk, straumhvarfa-
rit og jafnvel talin marka upphaf róttæks módernisma í íslenskum
bókmenntum (Ástráður Eysteinsson 1999: 146). Mat samtímamanna
Þórbergs á honum og ritstörfum hans er nokkurrar íhugunar vert. Það
hefur ef til vill haft áhrif á sjálfsskilning hans, og það sem um hann var
sagt hafði örugglega áhrif á það hvernig skrif hans voru lesin.
Sá þekkti bókmenntaprófessor og andans maður Einar Ólafur Sveins-
son skrifaði árið 1930 grein sem hann nefndi „Hugleiðingar um íslenzkar
samtíðarbókmenntir" (Iðunn 1930: 168). Þar talar Einar um tvö aðalatriði
alls skáldskapar sem hann kallar: „Sjón og sögn“. „Sjónin“ segir Einar
að sé: „ ... hæfileikinn til að sjá veruleikann á persónulegan hátt“. „Sjón
Þórbergs er ófreskisgáfa1 segir Einar en það orð er samheiti við orðið
„skyggnigáfa“ og notað um þann hæfileika að sjá inn í dularheima og
skynja það sem öðrum mönnum er hulið. I sömu grein fór Einar hörð-
um orðum um skáldskap séra Gunnars Benediktssonar (179-180). Sami
Gunnar, sem var um það leyti þekktur rithöfundur, skrifaði rúmum
þrjátíu árum síðar í Tímarit Máls og menningar um ritgerðasafn Þórbergs
(Ritgerðir 1924-1959) og ræddi þar m.a. um „Einum kennt - öðrum bent“.
46
TMM 2005 • 3