Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Qupperneq 49

Einum bent en öðrum kennt umr
Sjónarmið Gunnars held ég að teljast megi nokkuð dæmigert fyrir vinstri
menn á svokölluðum kaldastríðsárum:
Hver setning í boðskap Þórbergs er sprottin af rót, sem stendur í jarðvegi þeirra
erfða, sem hafa verið líftaugar íslenskrar menningar, á hverju sem hefur gengið
í þúsund ár. (Gunnar Benediktsson 1961: 319)
Hafa ber í huga að þetta er niðurstaða Gunnars um allt ritgerðasafnið en
hann segir líka í sama dómi:
Snilldin í framsetningu Þórbergs er svo náið slungin öðrum þáttum í persónu-
leika hans, að henni verða ekki gerð skil einni út af fyrir sig, heldur þarf þar
víðar að skyggnast. (Sama, 314)
I Stílfræði Þorleifs Haukssonar og Þóris Óskarssonar árið 1994 verður
ekki vart nokkurrar gagnrýni á stílgreiningu Þórbergs. Greinar hans
um stílfræði eru þvert á móti taldar til grundvallarrita en þar segir um
ritdóma hans „í verum“ og „Einum kennt - öðrum bent“:
Þessir ritdómar eru einhverjar athyglisverðustu ritgerðir um stíl sem prentaðar
hafa verið á íslensku og geyma skarpar stílgreiningar á þeim verkum sem fjallað
er um. (Þorleifur Hauksson og Þórir Óskarsson 1994: 634)
Árið 2000 kom svo út safn ritgerða eftir Sigfús Daðason (Ritgerðir og
pistlar) og þar á meðal nokkrar ritgerðir um Þórberg. Sigfús telur að
Þórbergur hafi fengið: „ ... náðargáfu stílsins í vöggugjöf“ (bls. 143). Sig-
fús nefnir einnig í einni af greinum sínum að ritkornið „Einum kennt
- öðrum bent“ sé nú orðið mjög frægt.2
Skilyrðislaus aðdáun á stílgreiningum Þórbergs Þórðarsonar virðist
enn tíðkast ef marka má nýlega Lesbókargrein eftir Guðmund Andra
Thorsson þar sem talað er um að hagnýti og skynsemi sé leiðarljós Þór-
bergs og rökvísi mælikvarði hans. Greinarhöfundur telur sig jafnframt
finna hjá honum það víðfeðma frelsi andans sem geri hann að meistara
íslensku ritgerðarinnar (Guðmundur Andri Thorsson 2004: 7). Þórberg-
ur fékk snemma viðurnefnið „meistari“ út á stílsnilld sína og enn í dag
er talað um meistara Þórberg.3 Ég held það sé ekki ofmælt að viðhorf
hans til ritlistar standi nokkuð föstum fótum í vitund íslenskukennara
og annarra bókmenntamanna og að það tíðkist að líta á hann sem fyrir-
mynd og kennara þegar fjalla skal um vandað mál og góðan stíl. Sú
staða byggist að miklu leyti á „Einum kennt - öðrum bent“.
TMM 2005 • 3
47