Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Page 51

Einum bent en öðrum kennt umr
selskinnskufli en gat farið úr honum og tekið upp hirðsiði og höfðingj-
ar glúpnuðu er þeir sáu hve fagra rithönd hann skrifaði. Hallvarður á
Horni var að sjálfsögðu skáldmæltur (33-34).
Efni Hornstrendingabókar verður stundum svolítið skringilegt þegar
reynt er að setja hetjubrag á venjulegt fólk eða segja harmræna og jafnvel
dulræna sögu af hversdagslegum atvikum en það er ekki til umræðu hér.
Ekkert í málfari þessarar bókar réttlætir eða útskýrir það hversu
harkalega Þórbergur brást við henni. Þessu hefur Þórbergur gert sér
grein fyrir því meðan hann lætur ganga leppinn og þvöguna í grein
sinni lætur hann þess jafnframt getið öðru hverju að Hornstrendinga-
bók beri af öðrum héraðslýsingum. Hún verður Þórbergi engu að síður
tilefni til þess að lesa þjóð sinni pistilinn og segja henni hvernig eigi að
skrifa, eða öllu heldur að hugsa.
Grein Þórbergs
í ritgerðum Þórbergs frá 1971 er „Einum kennt - öðrum bent“ 45 bls. að
lengd. Fyrst er tveggja blaðsíðna yfirlit sem fjallar um byggingu Horn-
strendingabókar og tilgang höfundar hennar. Þórbergur beitir úrdrætti,
jafnvel háði þegar hann talar um hvað Hornstrendingabók eigi „sam-
merkt með öðrum sýslupistlum“; og að hún sé engin heildarsaga heldur
aðeins „sundurlausir þættir“ og fyrir höfundi hafi varla vakað annað en
að bregða upp nokkrum myndum (bls. 200).
Þórbergur kynnir síðan til sögunnar stílhugtök sem hann hefur sam-
ið, skilgreinir þau og útskýrir með dæmum úr Hornstrendingabók.
Þetta eru hugtökin skalli, uppskafning, lágkúra og ruglandi. Hvert
þessara hugtaka fær sinn kafla í grein Þórbergs. Sérstakur kafli fjallar
þar að auki um það þegar lágkúra og uppskafning fléttast saman. Um
höfundinn er fjallað í enn einum kafla sem heitir „Höfundurinn“ en þar
er ekki að finna neinar áreiðanlegar upplýsingar um Þórleif Bjarnason.
Þórbergur dregur ýmsar ályktanir um hann af lestri Hornstrendinga-
bókar og fjallar jafnframt nokkuð um höfundarhlutverkið og höfunda
almennt. Einn kafli greinarinnar heitir „Skyggnið eggin“ og þar er
fjallað um vandvirkni og viðhorf til nýjunga. Sérstakur kafli í greininni
heitir „Rætur lágkúrunnar". Þær eru sagðar vera í hugarfarinu og rit-
gerðinni lýkur síðan á kaflanum „Illkynjað mein“. Þar er rakið hvernig
ruglandin sprettur af ýmiss konar fáfræði og ritgerðinni lýkur á þeirri
ályktun að rithátturinn sé ekkert annað en maðurinn sjálfur. Af því má
draga þá ályktun að göfugur og þroskaður andi skili sér í fögrum texta.
TMM 2005 • 3
49