Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Page 60

Kristján Jóhann Jónsson
Helgafell. 1944. tímarit. Magnús Ásgeirsson og Tómas Guðmundsson ritstjórar.
Bókaútgáfan Helgafell, Reykjavík.
Islensk orðabók. 2002. Mörður Árnason ritstjóri. Edda, Reykjavík.
Kjartan G. Ottósson. 1990. íslensk málhreinsun, Sögulegtyfirlit. Rit Islenskrar mál-
nefndar 6. Islensk málnefnd, Reykjavik.
Pétur Gunnarsson. 1999. Aldarför. Bjartur, Reykjavík.
Sigfús Daðason. 2000. Sigfús Daðason, Ritgerðir og pistlar. Ritstjóri: Þorsteinn Þor-
steinsson. Forlagið, Reykjavík.
Þorleifur Hauksson (ritstjóri), Þórir Óskarsson. 1994. íslensk stílfræði. Háskóli
íslands - Mál og menning, Reykjavík.
Þórbergur Þórðarson. 1971. Einum kennt - öðrum bent, Tuttugu ritgerðir og bréf
1925-1970. Mál og menning, Reykjavík.
Þórleifur Bjarnason. 1943. Hornstrendingabók. Þorsteinn M. Jónsson, Akureyri.
1 „Einum kennt - öðrum bent“ var endurprentuð í Ritgerðum 1924-1959 og aftur
í samnefndu ritgerðasafni 1971. Einum kennt - öðrum bent, Tuttugu ritgerðir og
bréf 1925-1970. Hér er stuðst við útgáfuna frá 1971 en grein Þórbergs var einnig
gefin út 1983, 1986, 1991 og 2001.
2 Sigfús Daðason 2000: 171; Greinin heitir: „Þórbergur Þórðarson“ ogbirtist fyrst
í Andvara 1981, sbr. Sigfús Daðason 2000: 368.
3 Orðið „meistari“ þýðir m.a. kennari, lærdómsmaður, yfirmaður eða afburða-
maður í einhverri grein (Islensk orðsifjabók).
4 „Forskriftarstílfræði er sú grein stílfræði sem gefur fyrirmæli um hvernig skrifa
skuli og getur að því leyti talist arftaki fornrar mælskufræði. Þessi grein stílfræði
er yfirleitt stunduð í skólakennslu og er þar að öllum jafnaði íhaldssöm; þar er
eldri kynslóðin að kenna hinni yngri rétt málfar og viðeigandi framsetningu.
Þannig geta mörkin verið óglögg milli hennar og „forskriftarmálfræði“ þar sem
málvillur og stílbrot eru lögð að jöfnu, rétt eins og í mælskufræðinni (Þorleifur
Hauksson 1994: 66).
5 Raunsæismenn kynnu að efast um að úr því verði alltaf skorið og efast jafnvel
líka um þessa myndnotkun meistarans vegna þess að vatnaniður heyrist sjaldan
yfir fjöll.
6 Þetta myndmál geldur þess að vísu að nú til dags þykir sumum fínt að vera með
skalla. Ég gæti nefnt fræga fótboltagarpa sem dæmi en læt það hjá líða. Þeim
verður ef til vill vaxið hár aftur þegar greinin birtist.
7 Þórbergur segir m.a. að þeir sem hlægi að nákvæmni sýni hugsunarhátt „ ... sem
er orsök í allri þeirri frumstæðu ónákvæmni, léttúð og subbuskap í vinnubrögð-
um, sem skipar okkur yzt á bekk meðal allra svokallaðra menningarþjóða." (Þór-
bergur Þórðarson 1971: 203)
8 Uppskafningin er íburðarmikill klónabúningur, sem höfundar bregða yfir sig,
þegar þá langar til að taka sig sérstaklega „kúnstneriskt“ út á sýningarsviðinu og
gerast þá skáldlegir í meira lagi. I Hornstrendingabók verður þessi sýningarsýki
stundum beinlínis hryllileg. (Þórbergur Þórðarson 1971: 205)
58
TMM 2005 • 3