Skessuhorn - 18.12.2019, Blaðsíða 60

MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 201960
Fornihvammur er eyðibýli efst í
Norðurárdal í Borgarfirði sem á
árum fyrr var síðasti bærinn áður en
lagt var á Holtavörðuheiði að sunn-
anverðu. Þar var um tíma rekin um-
fangsmikil ferðaþjónusta enda mik-
il umferð sem rann í gegnum hlað-
ið. Þegar starfsemin var í blóma var
rekið gistiheimili og veitingastað-
ur í húsinu og var Fornihvamm-
ur vinsæll áningarstaður fólks og
áætlunarbílar milli Akureyrar og
Reykjavíkur áttu þar fasta viðkomu.
María Björg Gunnarsdóttir er vel
kunnug Fornahvammi þar sem hún
ólst upp ásamt systkinum sínum
þremur og hugsar hlýtt til staðar-
ins. „Mamma og pabbi fluttu með
fjögur lítil börn í Fornahvamm. Það
var hrikalega langt að keyra þangað
á þessum tíma, samgöngurnar voru
langt í frá eins og þær eru í dag. Við
keyrðum þangað á Weepon og ætl-
uðum aldrei að verða komin,“ segir
María við blaðamann Skessuhorns
þegar hún minnist bílferðarinnar
norður, sem ætlaði engan endi að
taka eins og hún orðar það. María
rifjar upp fleiri sögur frá tímanum
í Fornahvammi, þegar fjölskyldan
rak gistiheimili og veitingastað og
þeim stöðuga gestagangi sem því
fylgdi, en einnig var þar stórt fjárbú
og svínahús fyrir tíu gyltur og af-
kvæmi að auki.
Síðasti bærinn í dalnum
Fjölskyldan flutti frá Reykjavík í
Fornahvamm árið 1957. „Mömmu
og pabba langaði að breyta til.
Pabbi vildi komast í sveitina og
vinna sveitastörf. Mamma aftur á
móti var alla sína ævi að elda mat
og hugsa um fólk svo það skipti
hana litlu máli hvar hún starfaði við
það,“ segir María. Gunnar Guð-
mundsson, faðir Maríu, var ættað-
ur að austan. Ungur sveitastrákur
flutti hann suður til Reykjavíkur til
að vinna. Þar kynntist hann móður
Maríu, Lilju Pálsdóttur, sem hann
svo giftist og saman byggðu þau sér
hús við Suðurlandsbrautina þar sem
Ármúli er í dag. Fornihvammur var
svo auglýstur til leigu og ákváðu
þau hjónin að slá til.
„Fornihvammur var síðasti bær-
inn í dalnum og var fjölfarinn við-
komustaður milli landshluta. Fólk
kom við í hvert skipti sem það átti
leið hjá. Þarna var því stöðugt ren-
nerí,“ rifjar María upp. Auk veit-
ingastaðar þá var boðið upp á gist-
ingu. Í Fornahvammi voru 13 gisti-
herbergi, allt frá tveggja manna her-
bergjum upp í sex manna herbergi
en á þessum tíma var Holtavörðu-
heiðin bara opnuð á þriðjudögum
og föstudögum yfir vetrartímann
vegna þess að ekki þótti ástæða til
þess að opna oftar en það. „Það var
oft mikið stuð á bænum. Norð-
urleið stoppaði alltaf hjá okkur,
Hólmavíkurrútan og Skagastrand-
arbíllinn líka. Þetta voru stundum
tvær, þrjár rútur fullar af fólki sem
komu í hádegismat. Svo kom annað
eins að norðan og það kom í mið-
degiskaffi. Og svo stundum, þegar
allt var ófært, þá voru bara dýnur út
um allt hús og rúm full af allskonar
fólki,“ segir hún og hlær.
Ekki voru eingöngu rútur sem
áttu erindi í Fornahvamm heldur
stoppuðu líka allir flutningabílar
á leið sinni og bílstjórarnir gistu.
„Þeir voru í raun hluti af fjölskyld-
unni, bílstjórarnir á flutningabílun-
um, og þeir borðuðu alltaf inni í litla
sal. Þegar ég var t.d. fermd þá var
einn bílstjórinn sem bauðst til þess
að keyra alla gestina úr Reykjavík
til okkar,“ bætir hún við og seg-
ir bróðir sinn hafa fengið sambæri-
legt boð fyrir sína fermingu.
Mörg voru verkin
Fornihvammur var rekinn af þeim
hjónum og fóru krakkarnir snemma
að taka virkan þátt í rekstrinum
með foreldrum sínum. „Við byrj-
uðum sem bensíntittir og sáum um
að fylla á tankinn á bílum gestanna.
Þegar við vorum svo orðin tíu ára
þá fór maður að ganga vaktir í upp-
vaskinu hjá mömmu í eldhúsinu
og endaði svo síðar í salnum,“ rifj-
ar María upp. Eins og hún lýsir
móður sinni þá var hún hryggjar-
stykkið í allri starfsemi sem fór fram
í Fornahvammi á þessum árum og
segir hún móður sína hafa verið al-
veg hreint ótrúlegan fork til vinnu;
raunar skörungur. „Hún sá um allt
hún móðir mín. Harður húsbóndi,
ströng, en yfirleitt sanngjörn. Ég
minnist þess þó þegar ég eitt sinn
var að þurrka af borðum inni í litla
sal. Það var gert með þurrum klút
og ediki. Mamma sá einhversstað-
ar ský á borðinu sem ég sá ekki.
Ég varð eitthvað snögg upp, henti
tuskunni í hana og hljóp út. Þetta
var í eina skiptið sem pabbi kom til
mín og sagði; „heyrðu Björg mín“,
pabbi kallaði mig nefnilega alltaf
Björgu; „við gerum ekki svona við
mömmur okkar, þó þær geti verið
leiðinlegar“,“ segir María og hlær.
„Ég þurfti auðvitað að biðja hana
afsökunar,“ bætir hún við.
Krakkarnir gengu oft tólf tíma
vaktir þar sem nóg var um að vera
og stöðugt rennerí af ferðalöngum
sem þurfti að sinna. „Ég var að vísu
svolítið heppin. Það þótti nefnilega
betra að hafa mig úti með pabba, ég
var soldið fiðrildi. Við pabbi sinnt-
um búinu. Ég fór með honum á
vorin í Nátthaga og hjálpaði kind-
unum að bera og leita að lömbum
ef þau höfðu fallið ofaní eða mæð-
urnar týnt þeim. Svo sat ég yfir
gyltunum þegar þær voru að gjóta
því það þurfti alltaf að taka nafla-
strenginn. Það mátti ekki klippa á
hann því þá myndi grísunum blæða
út, heldur þurfti að nudda hann
í sundur með fingrunum, sem ég
gerði. Þarna svaf maður stundum á
nóttinni, svo ýtti gyltan við manni
þegar hún byrjaði. Það var svona
gotbás og stórir plankar sitthvor-
um megin svo grísirnir gætu skot-
ist undir þegar hún væri að leggjast,
svo maður bara lagði sig þar.“
Fengu ekki rafmagn
Eftir 13 ár í Fornahvammi neydd-
ust Gunnar og Lilja til þess að
flytja burtu. Árið var 1970. Ástæð-
an fyrir flutningunum var sú að þau
fengu ekki rafmagn í húsið. Á þess-
um tíma voru notaðar ljósavélar til
að fá lýsingu en kol og seinna olía
til þess að kynda þau. „Við vor-
Með síðustu ábúendum á heiðarbýlinu
Rætt við Maríu Björgu Gunnarsdóttur um æskuárin í Fornahvammi
María Björg Gunnarsdóttir í íbúðinni sinni í Kópavogi. Ljósm/glh.
Fornihvammur árið 1952.
Matsalurinn í Fornahvammi.
Fornihvammur var brenndur árið 1983. Myndina tók Ragnar Torfi og birtist hún í DV daginn eftir brunann.
Lilja Pálsdóttir, hótelstýra í Fornahvammi. Mynd tekin í ágúst 1961 líklega eftir
verslunarferð.