Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 6

Náttúrufræðingurinn
78
Ritrýnd grein / Peer reviewed
Hátterni hesta í haga
— Rannsóknir á félagshegðun
raNNsókNir á félagshegðuN hesta hér á landi hafa verið stundaðar síðan um
miðjan níunda áratug síðustu aldar. Fyrri höfundur þessarar greinar hefur
tekið þátt í þeim flestum. Í þessari grein eru teknar saman niðurstöður rann-
sókna sem byggjast á atferlismælingum á 426 hestum í 20 hópum. Rann-
sóknirnar náðu yfir 15 ára tímabil og fóru fram á 11 stöðum. Markmiðið var
að athuga hvaða áhrif samsetning hóps og aðstæður á borð við árstíð og
þéttleika hrossanna hefði á árásarhneigð og þess að kljást, þ.e. þegar tvö
hross klóra hvort öðru. Okkur er ekki kunnugt um að sambærileg samantekt
hafi áður komið fram. Velferð hesta er meðal annars háð því hversu árásar-
gjörn hrossin í hópnum eru og hversu mikil tækifæri þau hafa til að umgang-
ast aðra og mynda tengsl, sem er meðal annars unnt að meta út frá því
hversu mikið þau kljást. Niðurstöðurnar sýna að hópgerðin hefur mikil áhrif á
það hversu árásargjörn hrossin eru. Minnst var árásarhneigðin í sex hópum,
þar sem stóðhestur varði hóp hryssna og afkvæmi þeirra (að mestu ung
folöld), og í einu heimastóði, sem var án stóðhests en í voru mörg ung folöld,
fullorðnar hryssur, trippi af báðum kynjum og geldingar. Árásarhneigðin var
lítil í hópum þar sem fjöldi ungra folalda var tiltölulega hár og þegar sam-
setning hóps var stöðug. Mest var hún í tveimur litlum hópum veturgamalla
trippa sem voru ókunnug hvert öðru í byrjun. Hestarnir kljáðust mest í litlum
hópum þar sem hlutfall ungra hrossa var hátt og þar sem þau þekktust ekki
í byrjun. Niðurstöðurnar geta gagnast hestaeigendum sem ber skylda til að
huga að velferð hrossa sinna. Það felst meðal annars í því að skapa aðstæður
sem draga úr árásarhneigð hrossanna og minnka samkeppni um fóður, skjól
og vatn. Þá skiptir máli að huga að hópsamsetningu og að halda henni
sem stöðugastri.
Hrefna Sigurjónsdóttir og Sandra M. Granquist
FORMÁLI
Undanfarin 22 ár hefur fyrri höf-
undur þessarar greinar unnið við rann-
sóknir á félagshegðun hesta í misstórum
hópum ásamt íslenskum og erlendum
sérfræðingum og nemendum. Ein dokt-
orsritgerð, fjórar meistararitgerðir, tvær
BS-ritgerðir og tíu ritrýndar (ISI) vís-
indagreinar, sex á ensku og fjórar á
íslensku, eru afrakstur þessara rann-
sókna. Rannsóknirnar hafa auk þess
verið kynntar á mörgum ráðstefnum,
í háskóladeildum, á námskeiði fyrir
doktorsnema í hestafræðum og á
fundum hestamannafélaga, bæði hér-
lendis og erlendis.
Rannsóknirnar hafa fjallað um mis-
munandi þætti sem hafa áhrif á hegðun,
svo sem hvernig hópurinn er samsettur,
hvort stóðhestur er í hópnum, áhrif
kunnugleika, skyldleika og annarra
breytna, svo sem aldurs og stærðar, á
eðli samskipta, virðingarröð og vináttu.
Hóparnir voru rannsakaðir að vori og
sumri, en nokkrir einnig að vetri og einn
að hausti. Öll hrossin voru í rúmgóðum
girðingum en þéttleiki (hestar/ha)
var þó misjafn. Sumir hóparnir höfðu
aðgang að heyi, aðrir voru einungis
á beit. Hegðun hestanna var skráð úr
vissri fjarlægð til að lágmarka truflun.
Engin afskipti voru höfð af hrossunum
á rannsóknartímabilinu nema þegar
þörf var á að fjarlægja þau tímabundið
úr hópnum eða þegar nauðsynlegt var
að merkja þau með teygju eða límbandi
til aðgreiningar. Fyrr á þessu ári birtist
í tímaritinu Animals yfirlitsgrein sem
byggist á flestum þessum rannsóknum.1
Þar sem mikilvægt er að sjá hvernig
félagsleg líðan hrossanna mótast af mis-
munandi aðstæðum var áhersla lögð
á að skoða hvaða þættir höfðu mest
að segja um tíðni bæði neikvæðra og
jákvæðra (að kljást) samskipta í hóp-
unum. Slík þekking nýtist við ráðgjöf til
hestaeigenda til að stuðla að bættri vel-
ferð hestanna.2 Í gagnasafninu voru 426
einstaklingar í 20 hestahópum. Þegar
fleiri en einn athugandi skráði hegðun
hestanna í sama hópnum var þess gætt
að samræmi væri á milli mælinga. Fyrri
höfundur þessarar greinar tók fullan
þátt í mælingum í fyrstu hópunum (D,
F) og hópum R og U og sá um þjálfun
nemenda/aðstoðarmanna sem mældu
hegðun hrossanna í öðrum hópum.
Hér verður eftir almennan inngang
fjallað um helstu niðurstöður ofan-
greindrar greinar í Animals. Áhersla
er lögð á samanburð á samskiptum í
hópum án stóðhesta og hópum með
Náttúrufræðingurinn 89 (3–4), bls. 78–97, 2019