Náttúrufræðingurinn - 2019, Síða 37

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
109
Ritrýnd grein / Peer reviewed
1. mynd Hljóðaklettar. Rauðhólar sjást í baksýn til vinstri á myndinni. – The Hljóðaklettar lava formations, the Rauðhólar scoria cones are seen
to the left in the image. Ljósm./Photo: Ásta Rut Hjartardóttir.
Eru Hljóðaklettar og Rauðhólar í
Jökulsárgljúfrum gervigígar?
hljóðaklettar Og rauðhólar í Jökulsárgljúfrum hafa til
þessa verið taldir leifar af gossprungu frá nútíma. Þó bendir
ýmislegt til þess að svo sé ekki, heldur séu þeir gervigígar
og hraunstrúktúrar sem myndast við samspil vatns og
flæðandi hrauns. Til dæmis eru þessar myndanir ekki innan
sprungusveima, sem er óvanalegt um gossprungur. Auk
þess finnast myndanir líkar Hljóðaklettum líka í Sveinahrauni
upp eftir Jökulsárgljúfrum, sem eru ekki í beinni sprungu-
stefnu við Hljóðakletta. Sveinahraun rann niður eftir Jök-
ulsárgljúfrum (eða forvera þeirra) skömmu eftir að ísaldar-
jökla leysti á svæðinu. Hingað til hefur verið álitið að nyrsti
hluti þess sé Eyjan í Vesturdal. Hér er sett fram sú tilgáta að
Sveinahraun hafi runnið 5 km lengra til norðurs en áður var
ætlað og myndað Hljóðakletta og Rauðhóla. Þetta skýrir af
Ásta Rut Hjartardóttir og Páll Einarsson
Náttúrufræðingurinn 89 (3–4), bls. 109–117, 2019
hverju tveir hraunstallar við Vesturdal, annar áður talinn úr
Sveinahrauni og hinn úr Hljóðaklettahrauni, eru í sömu hæð.
Ef þeir eru báðir úr Sveinahrauni má ætla að þeir séu leifar
frá sama hraunflóðinu. Stóravítishraun hafði nýlega mynd-
ast þegar Hljóðaklettahraun og Sveinahraun eru talin hafa
runnið. Stóravítishraun rann yfir Jökulsárgljúfur fyrir norðan
Hljóðakletta og hefur líkast til stíflað gljúfrið. Vatn gæti hafa
safnast fyrir þar suður af. Þannig hefur Sveinahraun fyllt
í dalinn sem var forveri Vesturdals og nágrennis, en ekki
komist lengra vegna fyrirstöðu Stóravítishrauns. Þar sem
hraunið komst í tæri við vatn og vatnsósa set gætu hafa
myndast gervigígar. Jökulsá hefur síðar hreinsað gjallið að
mestu utan af gervigígunum, líklega í stórhlaupum, en leifar
þeirra eru m.a. Hljóðaklettar og Rauðhólar (1. mynd).