Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 47

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
119
Ritrýnd grein / Peer reviewed
TALNINGAR Á MÓFUGLUM
Tómas Grétar Gunnarsson og Böðvar Þórisson
VÖktuN á BreytiNgum dýrastOfNa er mikilvæg og gefur upplýsingar um ástand
vistkerfa og áhrif manna á lífbreytileika, sem fer hnignandi á heimsvísu. Ís-
lendingar bera sérstaka ábyrgð á nokkrum stofnum mófugla, þeirra sem eru
einkennisdýr í landvistkerfum hérlendis og eru af heimsstofni sem verpur á
Íslandi að stórum hluta. Hér segir frá upphafsárum mófuglavöktunar í Rang-
árvallasýslu 2011–2018 þar sem fuglar voru taldir árlega á 63 punktum
í lok júní. Markmið talninganna er að fylgjast með fjöldabreytingum í tíma
svo tengja megi við breytingar á umhverfi og aðrar rannsóknir á líffræði mó-
fuglastofna. Svo stuttar tímaraðir gefa takmarkaða innsýn í stofnbreytingar
en hér eru aðferðir við mófuglatalningar og mynstur í gögnunum rædd stutt-
lega. Sjö tegundir vaðfugla og tvær tegundir spörfugla reyndust algengastar
og voru gögn um þær greind frekar. Meðalþéttleiki tegunda fyrir hvert ár
var borinn saman við tíðni punkta þar sem tegundir sáust til að kanna hvort
mældur þéttleiki tengdist því hvort tegundin fannst á punkti eða ekki. Einnig
var kannað hvernig breytingar á fjölda mismunandi tegunda fylgdust að milli
ára. Breytingar á fjölda 2011–2018 voru óverulegar nema skógarþresti virtist
fjölga nokkuð. Tegundir sem fundust víðar höfðu einnig meiri meðalþéttleika.
Hlutfall punkta þar sem tegundir fundust gaf góða mynd af meðalþéttleika
flestra tegunda, sem bendir til að hægt sé að vakta áramun á fjölda í stofnum
mófugla með einföldum hætti.
INNGANGUR
Mælingar á stofnbreytingum dýra
eru mikilvægar til að vakta stofna og
aðrar náttúruauðlindir og eru grunnur
að skilningi og öðrum rannsóknum.
Slíkar mælingar eru í hjarta vist-
fræðinnar og eru stundaðar á plöntu- og
dýrastofnum víða um heim. Breytileiki
í stofnþéttleika í tíma og rúmi endur-
speglar ástand stofna og getur hjálpað
við að skýra ástæður breytinga og
skipuleggja viðbrögð. Langtímarann-
sóknir og vöktun leggja hlutfalls-
lega meira til vistfræðiþekkingar og
stefnumótunar en styttri rannsóknir
og eru þannig sérstaklega verðmætar.1
Íslendingar standa illa í samanburði við
aðrar Vestur-Evrópuþjóðir hvað varðar
vöktun náttúrunnar enda hefur fjár-
munum ekki verið forgangsraðað í slík
verkefni. Undantekningar frá því er að
finna þar sem augljósir eða meintir fjár-
hagslegir hagsmunir eru í húfi, svo sem
við vöktun nokkurra nytjastofna sjávar
og í tengslum við orkuframleiðslu.
Íslensk náttúra er þó um margt einstök
á heimsvísu og rík ástæða til að fylgj-
ast betur með breytingum á náttúrufari
hérlendis.2 Æska landsins og eldvirkni,
óvenjuleg staða á straumaskilum í
miðju úthafi og einstakir dýrastofnar
eru allt þættir sem réttlæta hver um
sig að víðtækar mælingar séu gerðar á
dýrastofnum og á öðrum lykilþáttum
lifandi náttúru, líkt og gert er til að
vakta veðurfar og jarðhræringar, enda
er náttúran undirstaða búsetu í landinu.
Þá ber Íslendingum skylda til að vakta
lykilþætti náttúrunnar samkvæmt
íslenskum lögum og fjölda alþjóðlegra
samninga.3–5
Mófuglar eru alþýðuheiti um hóp
fugla sem er áberandi í flestum gerðum
opins lands á Íslandi.6,7 Flestir þeirra
eru vaðfuglar (Charadrii) en einnig
eru nokkrir spörfuglar (Passeriformes)
og rjúpa (Lagopus muta) oft talin til
mófugla. Í úthaga á Suðurlandi til-
heyra yfir 90% talinna fugla aðeins
átta tegundum. Þar er þúfutittlingur
(Anthus pratensis) langalgengastur en
hinir eru sjö algengustu vaðfuglarnir,
tjaldur (Haematopus ostralegus), heið-
lóa (Pluvialis apricaria), hrossagaukur
(Gallinago gallinago), spói (Numenius
phaeopus), jaðrakan (Limosa limosa),
stelkur (Tringa totanus) og lóuþræll
(Calidris alpina).7 Annars staðar á
landinu kunna hlutföllin að vera aðeins
önnur, tjaldur er til dæmis sjaldgæfari
á Norðurlandi en á Suðurlandi.6,8 Stór
hluti af heimsstofni sumra þessara
vaðfuglategunda verpur á Íslandi og
hér finnast sérstakar undirtegundir af
þeim flestum.9 Íslendingar hafa skuld-
bundið sig til að vernda stofnana með
aðild að alþjóðlegum samningum.10 Til
að standast þær skuldbindingar þarf
að fylgjast með ástandi stofna, greina
stofnbreytingar og kanna ástæður
þeirra. Mófuglar eru enn fremur ríkj-
andi hópur hryggdýra á landi í náttúru
Íslands, þeir endurspegla frjósemi og
ástand vistkerfa á stórum og smáum
svæðum og eru því tilvalinn lífveru-
hópur til að vakta.7,11–14