Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 63

Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 63
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 135 3. mynd. Til hægri: Rykstrókur til norðausturs frá Dyngjusandi í ágúst 2012. Einnig fýkur úr moldum á Vopnafjarðarheiði. Upp- fokið á Dyngjusandi olli mikilli rykmengun í Loðmundarfirði í 120 km fjarlægð (myndin til vinstri). Rykstormar frá Dyngjusandi hafa áhrif á vistkerfi allt frá Eyjafirði suður í Álftafjörð. – Dust plume from Dyngjusandur hotspot towards the east coast in August 2012. Visi- bility was severely reduced at 120 km distance in Loðmundarfjörð- ur (left). Gervihnattarmynd/Satellite image; MODIS (NASA). Ljósm./ Photo: Ólafur Arnalds. en komið er alla leið út fyrir hraunið. Í flóðum myndast lón norðvestan við hraunið en hverfur yfirleitt samdæg- urs enn sem komið er. Gríðarlegt magn af fínum framburði (silti) verður eftir á yfirborði og þar er að myndast ákaflega virk rykuppspretta sem fróðlegt verður að fylgjast með í framtíðinni. straNdsVæði Sum mikilvirkustu uppfokssvæði landsins eru með ströndum. Öll suður- ströndin, allt frá Þorlákshafnarsvæðinu austur í Hornafjörð, er virk rykupp- spretta, en misvirk.19 Jökulár Suður- lands, svo sem Markarfljót, Kúðafljót og Gígjukvísl, bera mikið af fínu efni með sér á haf út en aldan skilar hluta þess á land og því getur verið hlutfallslega mikið af fínu efni í fjörusandinum, sem sjálfur er talsvert grófari. Virkasta svæðið er líklega beggja vegna Mark- arfljóts, á Landeyjasandi vestan þess og á Fornusöndum og Gljá austan ósanna. Fok jókst í kjölfar gossins í Eyjafjallajökli sem lagði til mikið af lausu fínkornóttu efni á strendurnar út frá ósum Markar- fljóts.31 Líklegt er að rykmengun frá ósa- svæðum og ströndum nálægt Kúðafljóti aukist verulega í kjölfar mikilla hlaupa í Skaftá. Upptakasvæði á Mýrdalssandi og Skeiðarársandi eru tvíþætt, annars vegar virkar flæður líkt og á Dyngjusandi og Mælifellssandi en hins vegar strand- svæði. Miklar breytingar hafa orðið á Skeiðarársandi síðan 1996 og hafa upp- takasvæði ryksins færst til eftir hlaupið í kjölfar Gjálpargossins. Stór hluti uppfoks á strandsvæðum Suðurlands á sér stað í norðlægum áttum og fokið berst þá fyrst og fremst á haf út. Það getur haldist lengi í andrúmsloftinu og jafnvel lónað aftur inn á land fjarri upptökunum. Þó er það svo að þurrar austlægar áttir eru furðu-algengar með suðurströndinni, ekki síst sem undanfari lægða sem ganga upp að landinu. Við það getur mikið fok borist til norðvesturs frá suðurströndinni og jafnvel valdið svifryksmengun á Reykjavíkursvæð- inu.14,20, 32,33 Uppfok ösku í kjölfar gossins í Eyjafjallajökli sýndi þetta vel.31 Gott dæmi um mælingu í suðaustan hvass- viðri með rykmengun í Reykjavík er sýnt á 7. mynd.32 Upptök foksins eru beggja vegna Markarfljóts og að ein- hverju leyti úr Meðallandsfjörum. Hæsta mælda gildi í storminum var 1.260 µg/ m3 (PM15) í Ölfusi, sem telst mjög mik- ill styrkur. Þar af voru 241 µg/m3 minni en 1 µm að stærð, og telst svo smátt efni mjög heilsuspillandi (sjá síðar). Styrkur mældur í Reykjavík var 405 µg/m3, langt yfir heilsuverndarmörkum (50 µg/m3 á sólarhring), þótt borgin sé í yfir 100 km fjarlægð frá upptökunum. Vopnafjarðarheiði Loðmundarfjörður Dyngjusandur
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.