Náttúrufræðingurinn - 2019, Qupperneq 76

Náttúrufræðingurinn
148
Myndskreytingar bókarinnar eru af fjölbreyttum toga, s.s. teikningar og málverk,
ljósmyndir frá ýmsum tímum, kort, blaðaúrklippur og fleira.
Þórir hafði óbilandi áhuga á komum
hvítabjarna til Íslands fyrr og síðar og
safnaði um ævina heimildum um þær
úr ýmsum áttum. Hann skrifaði um
komur hvítabjarna ásamt Ævari Pet-
ersen í bókina Villt íslensk spendýr,
sem Hið íslenska náttúrufræðifélag og
Landvernd gáfu út 1993, og um hvíta-
birni ásamt Páli Hersteinssyni í bókina
Íslensk spendýr, sem Vaka-Helgafell gaf
út 2004. Rósa Rut greinir í upphafi bók-
arinnar frá því að hún sé að stofni byggð
á heimildasöfnun föður hennar og riti
sem hann hafði handskrifað. Þá sé
helsta markmið verksins að miðla þekk-
ingu og áratugavinnu Þóris. Þóri hefur
greinilega tekist að vekja áhuga dóttur
sinnar á viðfangsefninu og má ekki
gera lítið úr þætti hennar við verkið,
enda liggur greinilega mikil vinna að
baki því að taka við keflinu og koma
efninu til almennings.
Bókin hefur að geyma nokkur inn-
gangsorð og vangaveltur Þóris og Rósu
Rutar um efnivið og tilurð bókarinnar,
stutta samantekt um líffræði hvíta-
bjarna eftir Karl Skírnisson og stutta
en áhugaverða samantekt um þjóðtrú
tengda hvítabjörnum. Meginþorri bók-
arinnar fjallar svo um komur hvíta-
bjarna til Íslands í tímaröð frá árinu
890 til útgáfudags. Er efnið sett fram í
mörgum litlum köflum þar sem ártalið
er titill og á eftir fylgir lýsing á hvíta-
bjarnakomum þess árs. Heimildirnar
eru fornrit, annálar, blaðagreinar o.fl.
Eins og Rósa Rut greinir sjálf frá er tekið
mið af sögunum frá sjónarhorni manns-
ins og samskiptum manns við dýr frekar
en dýrs við mann. Þar sem Þórir var líf-
fræðingur og Rósa Rut mannfræðingur
og efniviðurinn tengdur mönnum og
villtum dýrum má líta svo á að í bókinni
mætist náttúrufræði og mannfræði, þótt
mannfræðileg sjónarmið vegi þyngra.
Árangurinn er eftirtektarvert safn heim-
ilda um samskipti manns og hættulegs
dýrs – stærsta núlifandi rándýrs á landi.
Eins og bent er á í bókinni verður að taka
sannleiksgildi elstu frásagnanna með
ákveðnum fyrirvara, þótt eflaust geymi
þær sannleikskorn, en eftir því sem nær
dregur í tíma verða frásagnir ítarlegri og
um leið nákvæmari. Auk safns beinna
frásagna um hvítabjarnakomur má finna
hér og þar í bókinni stuttar samantektir
um afmörkuð málefni og þjóðsögur sem
tengjast hvítabjörnum.
Aldrei fyrr hafa komur hvítabjarna
til landsins verið teknar saman á slíkan
hátt og gerðar aðgengilegar og er því um
talsvert afrek að ræða. Í bókinni eru ekki
gerðar mannfræðilegar eða líffræðilegar
greiningar á viðfangsefninu, en ljóst er að
hægt væri að vinna slíkar greiningar upp
úr efninu og er hér með hvatt til þess. Við
lestur frásagnanna er athyglisvert að sjá
hvernig viðhorf manna til hvítabjarna
breytist í tímanna rás, og hvernig mis-
munandi aðstæður lita þau viðbrögð og
aðgerðir sem gripið er til hverju sinni.
Þegar litið er til annmarka má helst
benda á að skipulag efnisins mætti
stundum vera betra. Þótt frásögnum
sé raðað í tímaröð má hér og þar finna
texta sem eiga við um breiðara tímabil,
og litla undirkafla um afmörkuð efni
er ekki að finna í efnisyfirlitinu, sem
gerir það að verkum að eina leiðin til
að finna þá er að fletta í gegnum bókina.
Gjarnan hefði mátt skipta meginefni
bókarinnar upp í tímabil, með stuttum
inngangi eða samantekt um það sem
einkenndi hvert tímabil, og einnig hefði
mátt gera lesendum auðveldara að
finna litlu sérkaflana. Þá er nokkuð um
endurtekningar sem hefði mátt lagfæra.