Þjóðmál - 01.03.2020, Qupperneq 14

12 ÞJÓÐMÁL Vor 2020
VI.
Ráðherrar Alþýðubandalagsins gerðu sér
grein fyrir að þeim yrði álasað fyrir að sitja
í ríkisstjórninni án þess að halda fast við
kröfuna sem vó að öryggi Íslands. Til að sefa
óánægju fylgismannanna var gripið til þess
ráðs að flytja ræðu í bága við reglur Norður-
landaráðs og gegn öryggis hagsmunum
Íslands á fundinum í Stokkhólmi. Þetta
var pólitísk mótvægisaðgerð sem Magnús
Kjartans son greip til í samráði við Lúðvík
Jósepsson, flokksbróður sinn og samráðherra.
Einkennilegast eftir öll þessi ár og allt sem
síðan hefur gerst á norrænum vettvangi og í
samstarfi Norðurlandaþjóðanna í utanríkis-
og öryggismálum er að innan raða vinstri
grænna (VG) eru einhverjir straumar í öryggis-
og varnarmálum enn þann dag í dag líkir því
sem Magnús Kjartansson boðaði í Stokk hólmi;
Íslendingar eigi ekki fyrirvaralaust samleið
með Norðurlandaþjóðunum í öryggismálum,
unnt sé að skilgreina hagsmuni okkar á
annan veg en þeirra.
Í kalda stríðinu mátti skýra ágreining um
þetta á hugmyndafræðilegum forsendum.
Brezhnev-kenningin sem varð til árið 1968
þegar sovéskur herafli var sendur inn í Prag
snerist um „rétt“ Sovétmanna til að beita
hervaldi til að verja sósíalískan ágreining á
áhrifasvæði þeirra.
Víetnamstríðið stóð þegar Stokkhólmsræðan
var flutt. Vegna aðildar sinnar að því varð
Bandaríkjastjórn skotspónn margra áhrifa-
manna á Vesturlöndum. Olof Palme, forsætis-
ráðherra Svíþjóðar, skipaði sér í forystu
andstæðinga hennar á alþjóðavettvangi.
Magnús Kjartansson taldi vafalaust að hann
nyti skilnings hjá Palme þegar hann
gagnrýndi í sænska þingsalnum norskan
forsætisráðherra fyrir að lýsa stefnu eigin
ríkistjórnar í öryggis- og varnarmálum. Stefnu
sem var reist á aðild að NATO og trausti í garð
Bandaríkjastjórnar á hættutímum. Stefnu
sem stangaðist á við sjónarmið þeirra sem
gengu leynt og ljóst erinda Sovétmanna.
Í bók sem blaðamaðurinn Mikael Holmström
skrifaði, Den Dolda Alliansen – Sveriges hemliga
NATO-förbindelser, og kom út árið 2015 segir
hann að orð og gjörðir Palme hafi ekki farið
saman í afstöðu hans til Bandaríkjastjórnar. Í
október 1973 hafi Olof Palme reynt að sann-
færa forsætisráðherra Íslands um að halda í
Keflavíkurstöðina. Þetta megi finna í minnis-
blaði frá Henry Kissinger, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, þar sem segir:
„Palme ræddi við íslenska forsætis-
ráðherrann og áréttaði hve mikilvægt væri
fyrir vestrænt öryggi að ekki yrði hróflað við
henni [Keflavíkurstöðinni] ... Þessi tilmæli
komu sér sérstaklega vel með vísan til
núverandi samningaviðræðna okkar við
Íslendinga,“ skrifaði Kissinger í orðsendingu
til Nixons forseta.“ (Bls. 305.)
Holmström segir að áður óþekkt skjal frá
bandaríska sendiráðinu í Stokkhólmi sýni að
þetta hafi ekki verið einhver hugdetta hjá
Palme eða oftúlkun hjá Kissinger.
Stig Gustaf Eugén Synnergren, hershöfðingi
og yfirmaður sænska heraflans 1970 til 1978,
átti fund með Robert Strauz-Hupé, banda-
ríska sendiherranum í Svíþjóð, í júlí 1974:
„Synnergren sagði að sænska ríkisstjórnin
hefði nýlega reynt að hafa áhrif á Íslendinga
til að tryggja að herstöð Bandaríkjamanna
yrði áfram í Keflavík. Hann fór hörðum
orðum um tilraunir Sovétmanna til að hafa
áhrif á gang mála á Íslandi.“
Holmström segir að þetta hafi þótt svo mikil-
vægur boðskapur að hann hafi bæði verið
sendur til bandaríska utanríkisráðherrans
og varnarmálaráðherrans. Hann bætir við að
Svíar hafi þannig beitt sér á virkan hátt gagn-
vart norræna NATO-landinu Íslandi til að þar
kæmu menn til móts við Bandaríkjamenn og
flugher þeirra. Sömu B-52 sprengjuvélarnar
sem Palme gagnrýndi þegar þær voru sendar
með sprengjur á Hanoi ættu þannig áfram að
geta lent á Íslandi. Þaðan yrðu B-52 vélarnar
og áhafnir þeirra sendar til árása á Sovétríkin
yrði ráðist á Skandinavíu og styddu með því
Svía.