Þjóðmál - 01.03.2020, Qupperneq 48

46 ÞJÓÐMÁL Vor 2020
Hér á landi hafa kjörnir fulltrúar fagnað
ástandinu í efnahagslegu tilliti, til dæmis
borgarfulltrúi Samfylkingarinnar sem nýlega
fagnaði kólnun hagkerfisins því þannig
myndi losun gróðurhúsalofttegunda minnka.
Þannig tala aðeins stjórnmálamenn sem búa
í hagsældarríkjum.
Að hluta til eru þó skýringar á þessum
við brögðum. Þær aðgerðir sem vestrænar
ríkisstjórnir eru nú að grípa til – í neyðarástandi
– eru í mörgum tilvikum aðgerðir sem vinstri-
menn dreymir um að framkvæma hvort eð
er. Stóraukin ríkisútgjöld, fleiri á framfæri
ríkisins, ferðatakmarkanir, takmarkanir á
starfi frjálsra félagasamtaka, aukið eftirlit
með borgurunum, aukin völd stjórnmála- og
embættismanna og þannig mætti áfram
telja. Við fáum að öllum líkindum, því miður,
að kynnast því kalda hagkerfi sem vinstri-
menn boða.
Aftur á móti eru hægrimenn að grípa til ráða
sem þeir myndu alla jafna ekki gera, t.d. að
skuldsetja ríkissjóð og skerða einstaklings-
frelsi.
***
Flestir eru sammála því að ríkisvaldið, fyrst
það er á annað borð til, grípi þá sem á því
þurfa að halda, tryggi löggæslu og öryggi
borgaranna, starfræki réttarkerfi og tryggi
menntun óháð efnahag. Hér á Íslandi höfum
við einnig gengið langt í því að tryggja
heilbrigðisþjónustu á kostnað ríkisins þó að
okkur greini á um það hver sé best til þess
fallinn að veita þá þjónustu. Síðan eru ótalin
mál á borð við samgöngumál og aðrir mála-
flokkar sem fjármagnaðir eru af ríkinu.
Allt þetta getum við af því að við lifum í
frjálsu markaðshagkerfi. Hér á landi hefur
efnahagsstjórn undanfarinna ára verið það
góð að ríkið er í tiltölulega góðri stöðu til að
takast á við ástandið – en þó ekki betri en svo
að einkageirinn má við litlu sem engu svo
hann fari ekki á hliðina. Það vill oft gleymast í
umræðu um efnahagsmál að efnahagsstjórn
snýst ekki bara um afkomu ríkisins heldur
líka hvernig einkageiranum reiðir af í því
umhverfi sem ríkisvaldið skapar honum.
Sjö prósenta tryggingargjald ofan á launa-
kostnað fyrirtækja er ekki dæmi um góða
hagstjórn, svo dæmi sé tekið, jafnvel þó svo
að ríkissjóður græði vel á því.
***
Það er eðlilegt að ríkið bregðist við í
hörmungar ástandi. Það á við um náttúru-
hamfarir á borð við eldgos og snjóflóð,
stríðsástand eða aðra ófyrirséða atburði á
borð við þá farsótt sem nú geisar. Það er
þannig hægt að réttlæta aðgerðir ríkisins
ef þær miða að því að verja hið frjálsa
markaðshagkerfi. Það er ekki erfitt fyrir
hægrimenn, sem hafa fram til þessa þurft að
horfa upp á ríkisvaldið taka til sín stórt hlut-
fall af tekjum launamanna og fyrirtækja, skila
einhverju af því fjármagni til baka til að verja
störf, halda lífi í lífvænlegum fyrirtækjum og
búa þannig um hnútana að hægt sé að snúa
lífinu aftur í eðlilegt ástand. Hin leiðin er að
leyfa fyrirtækjum að fara í fjöldagjaldþrot,
sem mun einnig hafa hörmulegar afleiðingar
fyrir ríkissjóð. Það gæti jafnvel farið svo illa
að fækka þurfi ríkisstarfsmönnum. Að öllu
gamni slepptu myndi Hjáseta ríkisins myndi
kosta samfélagið gífurlegar fjárhæðir að
viðbættum þeim félagslegu afleiðingum
sem það kann að valda. Ef ríkið ætlar að veita
samtryggingu þarf hún líka að gilda fyrir
atvinnulífið í víðu samhengi.
***
En hvernig ætlum við að græða sviðna jörð?
Í seinni heimsstyrjöldinni varð breska ríkis-
valdið, af illri nauðsyn, stærra en góðu hófi
gegnir. Margir vinstrisinnaðir fræðimenn
færðu rök fyrir því að fyrst miðstýrt ríkisvald
virkaði í stríði hlyti það að virka einnig á
friðartímum. Það var kveikjan að því að
Friedrich Hayek skrifaði bók sína Leiðin til
ánauðar (The Road to Serfdom) árið 1944.
Bretar héldu þó vegferð sinni um miðstýringu
áfram, á meðan ríki á borð við Bandaríkin og
Þýskaland leyfðu einkaframtakinu að byggja
upp hagkerfi sín með tilheyrandi hagsæld
íbúa ríkjanna.