Þjóðmál - 01.03.2020, Síða 49

ÞJÓÐMÁL Vor 2020 47
Það var ekki fyrr en um 40 árum síðar sem
Bretar, þá undir forystu Margaret Thatcher,
gáfu einkaframtakinu tækifæri. Sagan kennir
okkur að einka framtakið er það sem drífur
hagkerfin áfram. Þetta er rifjað upp hér til að
minna á að það er hægt að fara ýmsar leiðir.
Það er alveg ljóst að allt verður breytt. Við
vitum ekki hvort og þá hversu mikið ríkinu
tekst að takmarka tjónið sem verður en við
vitum að ríkið mun ekki eitt og sér byggja
hagkerfið upp á ný. Ríkisreknir spítalar víða
um heim voru ekki betur í stakk búnir til að
takast á við farsóttina en einkareknir spítalar.
Í þeim tilvikum þar sem ríkið rekur spítala
(illa reknir ríkisspítalar eru ekki séríslenskt
fyrirbæri) er það ríkið sem ákveður fjölda
starfsmanna, fjölda sjúkrarúma og innkaup
á tækjum, vörum og búnaði. Hafi menn þá
skoðun að ríkið skuli eitt veita heilbrigðis-
þjónustu, svo dæmi sé tekið, er það nú
samt þannig að spítalar, sjúkrarúm, grímur,
sloppar, hnífar, öndunarvélar, lyf og svo fram-
vegis eru framleidd af einkaaðilum.
Við fengum að kynnast því um miðjan mars
að sjá tómar búðarhillur, ekki bara hér á landi
heldur líka í Ameríku og Evrópu, þegar fólk
fór að hamstra mat og aðrar nauðsynjavörur
vitandi að það yrði meira heima á næstu
vikum. Hinn frjálsi markaður gerði þó það
sem sósíalisminn gerir ekki, fyllti hillurnar
aftur daginn eftir.
***
Niðurstaðan er sú að ríki með markaðshag-
kerfi eru betur í stakk búin til að takast á
við farsóttir eða aðrar hamfarir en miðstýrð
ríki. Fjölnir vill ekki hugsa þá hugsun til
enda hvernig farsótt á borð við Covid-19
mun leggjast á ríki á borð við Venesúela. Því
sterkari sem einkageirinn verður að þessu
ástandi loknu, þeim mun betra. Jafnvel þó
svo að ríkið, af illri nauðsyn, verji vígið á
meðan það versta gengur yfir.
***
Einkaframtakið mun keyra hagkerfið af stað
á ný fái það til þess tækifæri. Þannig munu
útflutningsgreinarnar sem fjallað var um
hér í upphafi skapa aukin verðmæti – með
tilheyrandi hagsæld.
Fiskurinn í sjónum verður áfram til staðar.
Sjávarútvegsfyrirtækin munu því áfram
búa til auð úr þeirri lind sem hafið er, með
jákvæðum áhrifum á þjóðarbúið, nýjum
störfum í tengdum greinum, framþróun á
afleiddri starfsemi, nýsköpun og þannig má
áfram telja. Fossarnir og jarðhitinn eru áfram
til staðar og beislun orkunnar mun nýtast
þjóðinni hvort sem hún er nýtt í álframleiðslu
eða annan orkufrekan iðnað eða seld til
útlanda um sæstreng. Fjöllin, firðirnir og
jöklarnir verða líka til staðar og munu áfram
gera Ísland að eftirsóttum áfangastað fyrir
ferðamenn – með tilheyrandi sköpun starfa
og verðmæta.
Hlutverk stjórnmálamanna að þessu loknu er
að tryggja að einkaframtakið fái að njóta sín.
Tryggja það að skattheimtu sé stillt í hóf, að
eftirlitsiðnaðurinn verði ekki of íþyngjandi,
að lög og reglugerðir taki mið af sjónarhorni
atvinnulífsins en ekki embættismanna og
þannig mætti áfram telja.
Það munu koma önnur áföll í framtíðinni,
misstór og misalvarleg. Þá er ágætt að beita
þeim hagstjórnartækjum sem hægt er til að
tryggja öflugt atvinnulíf, ekki bara öflugan
ríkissjóð.