Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Síða 117

Grágæsir á Úthéraði
Stundum þarf að skreppa frá og fá sér eitthvað í gogginn. Ljósmynd: Hjalti Stefánsson.
mikið í ræktað land á haustin til að keppast
við að ná réttri þyngd fyrir farflugið.
Geldgæsir eru minna háðar ræktuðu landi
og eru meiri tækifærissinnar en fjölskyldu-
fuglarnir.
Eftir að par hefur tekið saman ræður
kvenfuglinn öllum ferðum fram að varpi og
fylgir karlfuglinn henni hvert sem er.
Uppruni gassans skiptir minna máli og
bendir ýmislegt til þess að kvenfuglinn velji
sér hreiðurstæði nærri því svæði sem hún
ólst upp á sem ungi og þar af leiðandi í
samskonar kjörlendi.
Osjaldan gerir hret eftir að gæsin er
komin til landsins og er hún þá furðu nösk
við að afla sér fæðu, jafnvel þó nokkur snjór
sé á jörðu. Tilhugalífið er þegar hafið og
heldur það áfram fram að varpi. Eldri fuglar
halda tryggð við hvort annað. Gassarnir láta
mikið fyrir sér fara gagnvart ópöruðum
steggjum. Þeir standa vörð meðan makinn
tínir fæðuna í sig og lætur sér fátt um
umhverfið finnast. Kvenfuglinn þarf að
safna miklum forða fyrir varpið og eyðir
löngum tíma í að nærast. Þegar grágæsin
hverfur að mestu úr ræktuðu landi er úthagi
farinn að taka við sér. Varp er á næsta leyti
og fara fuglarnir þá að missa dún sem
kvenfuglar nota í hreiður en dúnflekkir
annarra fugla liggja vítt og breitt.
Varp grágæsanna hefst í byrjun maí eða
um 30 dögum eftir komu fyrstu fuglanna á
svæðið. Stendur það yfir allan maímánuð
vegna þess hve misjafnt það er hvenær hver
kvenfugl byrjar að verpa. Tíðarfar og
snjóalög skipta fuglana miklu máli á
varptíma, það ræður því hvar hreiðrinu er
valinn staður. Líklega hefur útspryngandi
gróður áhrif á staðarval hjá þeim fuglum
sem eru að heija varp undir lok maí en eldri
fuglar verpa yfirleitt nærri fyrri
hreiðurstöðum sínum. Gróðurinn á þessum
tíma, jafnvel þó lágur sé, veitir skjól, öryggi
og minnkar líkurnar á að ræningjar finni
115