Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Qupperneq 111

Halldór Walter Stefánsson
Grágæsir á Uthéraði
Atferli og lifnaðarhættir
Líklega hafa fáar fuglategundir haft
jafn miklu hlutverki að gegna til
nytja hjá Héraðsbúum eins og
grágæsin nerna ef vera kynni rjúpan. Til
sveita voru gæsaregg og kjöt kærkomin
viðbót í mat fyrr á tímum og enn þykir
mörgum Héraðsbúanum það vera sælkera-
matur. Nytjar á grágæsum hafa fyrst og
fremst verið til mataröflunar. Nú eru þessar
nytjar að mestu leyti hagsmunamál
sportveiðimanna sem sumir hafa af
gæsaveiðum tekjur og landeigenda sem taka
sér egg sem fyrr og selja veiðileyfi.
Rannsóknir á grágæsum
Rannsóknir á grágæsum á Héraði eru
beint til komnar vegna mikilla nytja af
fuglunum og einnig vegna þess hve
gæsirnar liggja vel fyrir á svæðinu.
Gæsirnar eru taldar á vorin til að kanna
beitarálag og dreifingu. Einnig er árlega
fylgst með varpi á Úthéraði í nokkrum
vörpum. I kjölfarið er safnað upplýsingum
um afkomu varpsins með talningu á fjölda
unga með hverju pari mánaðarlega fram á
haust. Reynt er að merkja grágæsir meðan
þær eru í sárum yfir sumarið með
stálmerkjum og litplastmerkjum. Haft er
Gœsum smalað til merkingar. Myndin er tekin í
Vatnsdal. Ljósmynd: Halldór W. Stefánsson.
samband við landeigendur og fengnar hjá
þeim upplýsingar um eggjatöku og veiðar.
Aldurshlutföll eru metin síðsumars sem
gefa upplýsingar um stöðu varpfugla, unga
og geldfugla í stofninum. Reynt er að safna
samskonar upplýsingum hjá veiðimönnum
en þannig má meta á hvaða aldri fuglar eru
undir mestu veiðiálagi hverju sinni. Gögn
sem safnast hér á Héraði eru svo borin
saman við sambærilegar upplýsingar frá
Bretlandseyjum.
Grágæsir á Héraði
Ysti hluti Úthéraðs er að miklu leyti á
náttúruminjaskrá og er alþjóðlega mikil-
vægt fuglasvæði, einkum vegna mikils
fjölda lóms, spóa, kjóa og grágæsa. Auk
þessara tegunda er þar mikill fjöldi annarra
fugla og má segja að á sumrin iði allt
svæðið af fuglalífi og söngur þeirra ómar
um allt. Úthéraðið er sérstakt svæði fyrir þá
sem ætla að skoða fugla, en sumir staðir eru
fjölskrúðugri en aðrir og henta því betur til
fuglaskoðunar. Þá eru sumar tegundir meira
áberandi en aðrar og því meira einkennandi
fyrir svæðið. Þeirra á meðal er grágæsin
sem tekin verður fyrir hér og rakinn
lífsferill hennar í grófum dráttum.
Samkvæmt heimildum heimamanna
hafa grágæsir alla tíð verið algengar á
109