Úrval - 01.07.1954, Blaðsíða 37

MIKILMENNIÐ ALBERT EINSTEIN
magn og þyngd alltaf venzluð?
Hversvegna verðum við ætíð
vör við efnismagnið sem
þyngd? Kasti ég kúlu, sigrast
ég á efnismagni hennar, lyfti
ég henni, sigrast ég á þyngd
hennar. Hvers vegna eru þess-
ar tvær eigindir svo nákomn-
ar hvor annarri?“ Að lokum
fann Einstein svar við þessari
spurningu, það var árið 1915
og svarið var almenna afstæð-
iskenningin. Rétt er að vekja
athygli á því að þetta gerist í
Þýzkalandi snemma í heims-
styrjöldinni fyrri.
Svar Einsteins er ný mynd
af þyngdarsviði umhverfis hlut.
Þungur hlutur, segir hann,
skekkir tímarúmið sem hann
liggur í, myndar einskonar hol
umhverfis sig. Láti ég kúlu
falla til jarðar, er hún í raun
og veru að velta niður í það
hol sem jörðin myndar um-
hverfis sig, og jörðin sjálf
þeytist eins og stór kúla eftir
því holi er sólin markar í tíma-
rúmið. Þessi mynd er aðlað-
andi og auðskilin. En sé hún
nógu öflug, sé hér um að ræða
raunverulega skekkingu á tíma-
rúminu, þá ætti allt sem kem-
ur inn í hol sólarinnar að drag-
ast inn á við; ljósgeisli engu
síður en jörð. Því var það að
1919 voru tveir leiðangrar
gerðir út til þess að rannsaka
sólmyrkva þá um vorið og
reyna að mæla hvort Ijós er
fer nálægt sólu dragist inn að
henni. Leiðangursmenn er fóru
3S
undir forustu sjálfs Edding-
tons gerðu grein fyrir niður-
stöðum sínum á einhverjum
áhrifamesta fundi sem nokkru
sinni hefur verið haldinn í
konunglega vísindafélaginu
brezka. Það var í nóvember
1919 og niðurstöðurnar voru í
samræmi við spár Einsteins:
ljósið sveigir í átt til sólar,
jafnmikið og Einstein hafði
reiknað sér til. Þyngdaraflið
var orðið að hegðun rúms og
tíma.
Eg hefi beint athyglinni að
einu ártali og ég ætti nú að
benda á annað. Sá stórfenglegi
sigur almennu afstæðiskenn-
ingarinnar að segja fyrir hlut
er engan hafði áður órað fyrir:
sveigju ljóssins, sá sigur varð
heyrinkunnur árið 1919. Þetta
var naumlega ári eftir lok
heimsstyrjaldarinnar fyrri,
meðan enn stóð glíman um
friðarsáttmála í Versölum.
Þessi tilviljun hygg ég hafi
haft mikil áhrif á viðhorf Ein-
steins og lífsferil. Því er rétt
að taka aftur til við æviatriði
hans þar sem frá var horfið
1905, áður en lengra er hald-
ið.
Á næstu árum eftir 1905
var Einstein hvortveggja í
senn: forystumaður og vand-
ræðabarn í eðlisfræðinni. Hann
kom í fyrsta sinn fram fyrir
stóran hóp eðlisfræðinga árið
1909. Á þeim fundi og Solway-
fundinum fræga hafði það sterk
áhrif á samtímamenn hans,