Úrval - 01.07.1954, Blaðsíða 35

Úrval - 01.07.1954, Blaðsíða 35
MIKILMENNIÐ ALBERT EINSTEIN 33 vísindin í raun og veru óper- sónulega atburði ? Geta þau gert greinarmun á atburðinum sjálfum og athugun okkar á honum ? Þessari spurningu er ekki fyrr varpað fram en svarið við henni er ljóst, og það er nei. Eðlisfræði eins og hún er iðk- uð samanstendur ekki af at- burðum, hún samanstendur af athugunum. Milli atburðar og athuganda verður að fara merki, ljósgeisli eða einhver annar miðill, og þessi miðill verður ekki tekinn út úr at- huguninni. Viðburður, miðill, athugun; í þessari þrenningu sá Einstein grundvallareiningu eðlisfræðinnar. Afstæði þýðir nýjan skilning á umheiminum, viðburðarásin sjálf víkur til hliðar, sambandið atburður- miðill-athugandi verður eftir. Heimspeki og vísindi. Eitthvað í þessa átt hafa heimspekingar löngum sagt: að vísindin verði að losa sig við óhlutstæðar hugmyndir en byggja einvörðungu á því sem í raun og veru er athugað. Einstein viðurkennir með þakk- læti skuld sína við heimspek- ingana Ernst Mach í Vínar- borg, Henri Poincaré í París, og hinn fyrsta og mesta vé- fengjanda allrar vanahugsunar, jafnt í vísindum sem utan þeirra: David Hume. En það er langur vegur frá því aðsetjaupp heimsspekilegar reglur um það, hversu vinna skuli að vísindum, til þess að fá þá menn, er í starf- inu standa, til að fylgja þessum reglum. Einstein var fyrsti starfandi eðlisfræðingurinn er tók þessa heimspeki alvarlega, sem eitthvað meira en fallega óframkvæmanlega, ósk. Hann dreif hana inn í stærðfræðijöfnu og fáum árum seinna sáu eðlis- fræðingar sér til undrunar að þessi jafna skýrði Merkúrtrufl- anirnar og sagði fyrir sveigju ljóss nærri sólu. Hún hafði tengt saman efnismagn og orku. Mig langar til að undirstrika þessar hugmyndir því að þær rista djúpt. Þær tákna nýtt við- horf til vísindanna og til allrar mannlegrar þekkingar yfirleitt. Einstein spurði ekki hvað rúm eða tími séu í raun og veru, hanu spurði einungis um það hvernig athugendur nota þau og mæla. Til dæmis, hvernig bera tveir athugendur, sem lángt er á milli, saman tímamælingar sín- ar? Þeir geta ekki gert það á annan hátt en með því að senda merki á milli sín, og merkið þarf tíma til þess að komast á milli. En af þessu leiðir að ekki er unnt að skýrgreina „nú“ þannig, að sú skýrgreining gildi fyrir athuganda hvar sem er, og hvenær sem er. Hver at- hugandi hefir sitt sérstaka „hér og nú“. f reynslu okkar af heim- inum er ekki unnt að skilja rúm og tíma fyllilega að; hvort um sig er hluti af einni heild. Sú heild er ekki óhlutlæg hugmynd eins og rúm Evklids. Rúm Ev-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Úrval

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Úrval
https://timarit.is/publication/1841

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.