Úrval - 01.07.1954, Blaðsíða 50

48
ÚRVAL
reglulega niðurskipan hafði
jafnframt vikið fyrir glund-
roða.
En eigi þarf að leita til frum-
byggja Ástralíu eða sérfræðinga
í taugasjúkdómum til þess að
kynnast áhrifum málsins á
hugsunina. Þær tungur er við
tölum bera þessum áhrifum ó-
rækan vott. Hver tunga rann-
sakar hráefni reynslunnar,
flokkar það og skipar því niður
á sinn hátt; hver orðaforði fel-
ur í sér ákveðið mat og viðhorf
til lífsins. Hugtökin hafa þróast
smám saman með fyrri kynslóð-
um; barnið tileinkar sér þau
með móðurmálinu og þau móta
viðhorf þess til umheimsins,
jafnvel þótt þetta viðhorf kunni
að einhverju leyti að breytast
við síðari reynslu. Móðurmálið
sáldar jafnvel þau áhrif er
skilningarvit okkar verða fyrir,
og hvert mál raðar þeim á sinn
hátt. Tökum aftur litina sem
dæmi. Okkur virðist sú niður-
röðun litanna í kerfi, sem við
búum við, eðlileg og sjálfsögð,
en í litrófinu sjálfu eru engin
mörk: hver tunga getur skipt
litunum á þann hátt er hún kýs.
Þegar fyrst var tekið eftir því
að nokkur litbrigði eru hvergi
nefnd í kviðum Hómers, var
þess getið til að Hómer hefði
verið litblindur. Síðar var allur
hinn forni heimur seldur undir
sömu sök. Sannleikurinn er sá,
að bæði Grikkir og Rómverjar
bjuggu við einfaldara litakerfi
en við. En hvorki þeirra kerfi
né okkar er hið eina rétta: þau
eru aðeins tvær af mörgum
hugsanlegum tilraunum til þess
að skipuleggja það sem náttúr-
an sjálf hefir látið óskipulagt.
MiJcilvægir eiginleikar merktir.
Vitsmunaleg hugtök eru enn
bundnari málinu en þau sem
lúta að efnisheiminum. Hvert
samfélag velur úr og merkir þá
eiginleika er það telur mikil-
væga en aðrir eru látnir ónefnd-
ir og ógreindir. Orðaforðinn
speglar vald vana og hefðar, og
styrkir þetta vald jafnframt
því sem hann skilar því áleiðis
til komandi kynslóða. Orða-
forðinn er íhaldssamur, hann
er einna öflugastur þeirra afla,
er skapa siðvenjur og tryggja
samhengi.
Stundum getur tilvist eða
vöntun einstaka orðs sagt heila
sögu, þótt hér megi vendilega
gæta sín fyrir hvatvísi og hlut-
drægni í ályktunum. Tökum til
dæmis þýzka orðið Schaden-
freude (meinfýsi, illgirnisleg
gleði), er á sér enga hliðstæðu
í ensku eða frönsku. Ætti að
draga þá ályktun af þessu —
eins og stundum hefur verið
gert — að Þjóðverjar þjáist
meir af þessum lesti en aðrar
þjóðir? Með jafnmiklum rétti
mætti halda því fram, að meiri
líkur séu á því að þeir séu ó-
næmir fyrir þessum galla, því
að sjálf tilvist orðsins ætti að
setja þá á varðberg gagnvart