Saga - 2020, Qupperneq 186

Í raun var Ibn Sīnā (eins og Avicenna hét í raun) stórmerkur heimspek-
ingur og læknir sem hafði djúpstæð áhrif á þróun læknisfræðinnar í Evrópu.
Hann samþætti teoretíska þekkingu af bókum og klíníska reynslu og í dag
sýna menn verkum hans áhuga vegna heildarhyggjunnar sem þau byggjast
á og andæfir þeirri smættandi vísindahyggju sem gagnrýnd er í inngangi.
Höfundur hefði getað tileinkað sér nýrri fræði um Avicenna til að undir-
byggja gagnrýni sína á vísindahyggju nútímans.
Annar kafli heitir „Lækningar að fornu“ (35–70). Mikið er þar rætt af for-
vitnilegum lækningum í fornritum og ber Hrafn Sveinbjarnarson hæst, sem
líklegt er talið að hafi menntast í frægasta lækningaskóla álfunnar í Salerno
á Ítalíu. Þessi kafli er í belg og biðu og án greinandi samfellu. Til að mynda
heitir næsti undirkafli „Lækningar og ljóð“ og fjallar um upprunalega merk-
ingu orðsins læknir og fleiri orða auk þess að taka dæmi úr eddukvæðum.
Þetta efni hefði átt heima í fyrsta kafla og hefði mátt nota til að tengja nor-
rænar lækningar við rætur lækninga við Miðjarðarhaf og í Austurlöndum.
Þá er fjallað um þær fáu lækningabækur miðalda sem varðveist hafa.
Höfundur telur sig hafa gert þá uppgötvun að eina þeirra megi rekja til
Hrafns Sveinbjarnarsonar og kallar hana því „Hrafnsbók“. Fyrir því er þó
varla hálfur flugufótur. Þetta er handritið AM 194 8vo, ritað á Geirröðareyri
(Narfeyri) árið 1387, tæpum 200 árum eftir tíð Hrafns. Kristian Kålund gaf
það út í Alfræði I árið 1908. Tengipunktar við Hrafn eru þeir að árið 1224 gaf
Guðrún systir hans kirkjunni á Eyri „hundruð fríðs fjár“ og segir höfundur að
árið 1298 (89 árum áður en handritið var skrifað) hafi kirkjan átt samkvæmt
eignaskrá fjórar bækur: „Má vel gera því skóna að ein umræddra bóka hafi
verið lækningabók sem tæpri öld síðar var afrituð í stofunni á Geirröðareyri,
þá orðin velkt og lúin. Af minna tilefni hafa verið settar fram tilgátur um höf-
unda og skrásetjara ritheimilda, svo hér verður að minnsta kosti gælt við þá
hugmynd að lækningabókin sé frá Hrafni komin“ (60). Annars staðar talar
höfundur um þetta sem uppgötvun. Þetta eru hreinar getgátur. Vel má
einhver þráður hafa verið frá Hrafni til þessarar bókar en ólíklegt að hann
finnist héðan af. Það neyðarlegasta við þessa „uppgötvun“ er þó að rangt er
farið með ártal eignaskrárinnar sem er í Vilkinsmáldaga. Hann er ekki frá
árinu 1298 heldur 1397, áratug eftir að lækningabókin var skrifuð upp.
Reyndar eru líka fjórar bækur í máldaga Gyrðis biskups Ívars sonar frá 1355
(Íslenzkt fornbréfasafn III, 105) en engra bóka getið í máldaga Magnúsar biskups
Gissurarsonar sem talinn er frá 1224 (Íslenzkt fornbréfasafn I, 465).
Höfundur segir að mikið hafi verið ritað um „rittengsl“ varðveittra
lækningabóka en tíundar ekkert af því. Rittengsl í hefðbundnum þröngum
skilningi, þegar sameiginlegt orðfæri eða efnisatriði eru skýrð alfarið með
tilgátu um að eitt rit hafi æxlast af öðru, eru úrelt hugmynd en fengur hefði
altént verið að tilraun til að kanna samband og víðara samhengi þessara
handrita og nálgast svo þróunarsögu íslenskra lækninga frekar en að tína
einungis til sýnishorn úr bókunum og nefna dæmi um sameiginleg efnis-
ritdómar184