Læknaneminn - 01.04.2008, Side 50

vilja valda heilaskemmdum á sjúklingum sínum sem
viðhalda myndu geðtruflunum. Þessi afstaða var í raun í
algjörri andstöðu við þær geðlækingar sem annars staðar
voru stundaðar. Næstu áratugi geisuðu hatrammar deilur
meðal íslenskra geðlækna um notagildi rafrota þar sem
Helgi var gagnrýndur óspart fyrir andstöðu sína gagnvart
þessum lækningum. Aðferðin þótti fljótvirk og reynast
mjög vel á alvarlegt þunglyndi og þráhyggju. Með bættri
svæfingartækni varð hún mun hættuminni en áður hafði
verið talið. Raflostin sönnuðu smám saman notagildi sitt
og eru enn mikið notuð lækningaaðferð um allan heim,
sérstaklega þegar um alvarlegt þunglyndi er að ræða.
Varðandi lóbótómíur sem víða voru í miklum metum þá
var Helgi Tómasson slíkum aðgerðum mjög mótfallinn
og þeim var ekki beitt á sjúklinga Kleppsspítala að hans
frumkvæði. Hann var líka gagnrýndur mjög af mörgum
kollegum sínum fyrir andstöðu sína við lóbótómíur. Þrátt
fyrir þessa andstöðu Helga voru liðlega 100 íslendingar
lóbótómeraðir í Kaupmannahöfn og á Landakotsspítala.
Reksturinn og vandamálin
Helgi Tómasson skrifaði skýrslur um reksturinn á Kleppi
1929-1939 sem út voru gefnar á prenti. Þar kemur fram
að algengustu sjúkdómarnir á spítalanum voru þunglyndi
og geðklofi. Helgi tilgreinir nákvæmlega dánarorsök
allra þeirra sjúklinga sem létust á tímabilinu enda var
að því látið liggja í Stórubombumálinu að eitthvað væri
athugavert við dánarmein sjúklinga á Kleppi.
Helsta vandamálið var mikið plássleysi. Á landinu öllu
veiktust um 150 manns af geðsjúkdómum árlega að sögn
Helga og ekki var nokkur leið að taka þá alla til meðferðar.
Hann segir í skýrslunum að 10-15 sjúklingar þurfi
árlega á varanlegri spítaladvöl að halda sem þýði að sá
rúmafjöldi festist árlegaí 15-20 ár sem sé meðaldvalartími
krónískra sjúklinga á geðveikraspítala. Spítalinn var alltaf
sneisafullur af sjúklingum og lagt í hvert skot þar sem
hægt var að koma fyrir rúmi.
Þessi þrengsli gerðu starfsliðinu að sjálfsögðu erfitt um vik
að sinna sjúklingum. Þegar skýrslur frá spítalanum eru
skoðaðar kemur í ljós mikill óróleiki á einstökum deildum.
Pústrar og slagsmál voru daglegt brauð og stundum þurfti
að sprauta sjúklinga niður meira eða minna nauðuga.
Órólegir sjúklingar héldu vöku fyrir öðrum á sömu stofu
vegna þess að einbýlin voru alltaf full og óhægt um vik
að flytja sjúklinga á yfirfullum spítalanum. Haldin var
dagbók yfir þær skemmdir sem urðu á deildunum af
völdum sjúklinga og kemur þá í ljós að mikið var eyðilagt
af fatnaði og rúmfatnaði auk borðbúnaðar og gluggarúða
sem menn brutu þegar sá gállinn var á þeim. Hitann og
þungann af þessum óróleika og slagsmálum á deildum
báru starfsmennirnir og hjúkrunarkonurnar og greint
er frá því í skýrslunum að margir hafi fengið hnefahögg
í andlitið í þessum átökum. Engin belti eða ólar voru í
notkun til að hefta athafnafrelsi sturlaðra einstaklinga
ólíkt því sem annars staðar tíðkaðist.
Þann fyrsta janúar 1940 voru Gamli og Nýi Kleppur
sameinaðir undir eina stjórn. Við það fengust þó engin
viðbótarpláss því að báðir voru fullskipaðir fyrir. I
maí var Syðra Langholt við Langholtsveg tekið undir
bú spítalans og var þá ákveðið að innrétta hlöðu- og
fjósbygginguna heima við spítalann fyrir sjúkradeildir
fyrir 25 rólega (taugaveiklaða) sjúklinga. Byrjað var á
framkvæmdunum en vegna manneklu og peningaleysis
sóttust framkvæmdirnar seint. Læknisbústaður gamla
spítalans og íbúðir starfsfólks á búinu losnuðu smám
saman og eftir miðjan maí varð nokkurt aukapláss laust á
spítalanum. Það breyttist svo með hernámi íslands þegar
breska setuliðið tók Laugarnesspítalann herskildi til eigin
afnota. Þá neyddist Kleppsspítali til að taka þá sjúklinga
sem þá voru í Laugarnesdeildinni inn í þrjú herbergi í
kjallara gamla spítalans. Þessi nýja kjallaradeild í Gamla
spítalanum var alltaf kölluð Laugarnesdeildin eftir það.
Allar þessar breytingar gerðu það að verkum að ekki var
hægt að leggja inn nýja sjúklinga seinni hluta ársins.
Órólegu deildirnar
I lok styrjaldarinnar var hafist handa við að byggja
tvær deildir sem ætlaðar voru erfiðustu og órólegustu
sjúklingunum. Helgi Tómasson hafði lengi barist fýrir
byggingu þessara deilda enda sagði hann að þær hefði
vantað þegar Nýi Kleppur var vígður árið 1929. Þessar
deildir voru kallaðar 10 (karladeild) og 11 (kvennadeild)
og voru þær teknar í notkun árið 1951. Rúm voru
fyrir 18-22 sjúklinga á þessum deildum sem var skipt
í tvennt, A- og B- gang. Var B- gangurinn mun minni
með noklcrum einbýlum þar sem unnt var að hafa mjög
órólega sjúklinga og gæta þeirra sérstaklega. Á sumum
þessara einbýla voru steyptir bekkir fyrir sjúklingana. A-
hlutinn var mun stærri með breiðum gangi, sem notaður
var fyrir borðstofu, og stórum sölum þar sem 8-10
sjúklingar sváfu. Þessi bygging bætti úr brýnni þörf og
vinnuaðstaða öll batnaði. Nýtt hugtak, „órólega deildin
á Kleppi", bættist í orðaforða þjóðarinnar og var mikið
notað í margs konar samsetningum.
Framhaldið
Tómas Helgason tók við stjórninni á Kleppi að föður
sínum látnum. Þegar hann tók til starfa á spítalanum
voru hátt í 300 sjúklingar á Kleppi og svo þröngt að
fólk gat varla skáskotið sér á milli rúmanna. Lagt var í
hverja smugu á göngum og böðum. Með nýjum lyfjum
og meðferðarmöguleikum voru geðlækningar að komast
til aukinnar virðingar. Nýjar hugmyndir komu fram
á sjónarsviðið og allir sáu að miklar breytingar voru í
vændum. Tómas leit strax á það sem sitt stærsta verkefni
að leysa úr plássvandræðunum og hann var óþreytandi
að benda stjórnvöldum á þann slæma aðbúnað sem
geðsjúkir byggju við. Fordómar í garð geðsjúkra og
Klepps voru enn miklir og erfiðir viðureignar. Þrengslin
á deildunum gerðu það að verkum að erfitt reyndist
að finna sjúklingunum verkefni svo að fólk sat mikið a
rúmum sínum og reri fram í gráðið. Iðjuþjálfun sinnti a
engan hátt þessum mikla fjölda sem á spítalanum var.
Afkastageta spítalans jókst smám saman. Læknum og
hjúkrunarkonum fjölgaði á sjúkrahúsinu og fólk lærði að