Læknaneminn - 01.04.2008, Side 58

Ef endurágræðsla kemur til álita
er mikilvægt að staðið sé rétt að
flutningi á stúfnum. Til að hægja á
öllu niðurbroti þarf að kæla stúfinn
niður og halda honum rökum. Því
er rétt að leggja stúfinn í raka grisju/
klút og síðan í plastpoka. Pokinn er
síðan settur í ísvatn og þannig haldið
nálægt 0°. Aldrei skal setja beint á
ís því þá frýs stúfurinn og það verða
kalskemmdir sem síðar leiða til
dreps. Rétt er að undirstrika að ef
stúfur hangir í húðbryggju þá á ekki
að klippa á heldur búa um þannig.
Almennt gildir að vöðvavefur þolir 4
klst. án blóðrásar en aðrir vefir allt að
sólarhring. Það segir sig því sjálft að
ef um vöðvavef er að ræða á stúfnum
þá er nánast útilokað að reikna með
að það takist að halda í þann vef eftir
ágræðslu.
Brot:
Eingöngu verður íjallað um mjög
fáar tegundir brota eða brotastaða.
Gips er algengasta meðferðin við
brotum. Tilgangur gipsmeðferðar
er að halda brotum í ásættanlegri
legu á meðan þau öðlast þann
stöðugleika að þorandi sé að leyfa
hreyfingu án þess að það raski legu
brotsins. Þau brot sem eru stöðug
og í ásættanlegri legu þurfa ekki gips
nema þá sem verkjameðferð í byrjun.
Brot sem haldast ekki í ásættanlegri
legu með gipsi þurfa aðra meðferð,
til dæmis ytri ramma eða innri
festingu (pinna, skrúfur, plötur
o.s.frv.). Innri festingar eru einnig
valkostur þar sem æskilegt er að
byrja hreyfiþjálfun snemma. Ýmsir
ókostir eru við gipsmeðferð. Liðir
stirðna, beinþynning verður, sinar
festast í örvef á brotastað og vegna
hreyfingarleysis verða samvextir við
umhverfi þeirra, vöðvar rýrna og svo
mætti lengi telja. Það erþví mikilvægt
að halda gipstíma í lágmarki og gipsa
eingöngu þá liði sem þörf er á.
Brot á íjærkjúku eru af ýmsum toga.
Við klemmuáverka verða oft brot í
gómhrjónu (processus unguicularis)
en þau þarfnast sjaldnast meðferðar
umfram verkjastillingu og það
sem meðfylgjandi mjúkveíjaáverki
krefst. Við brot á skafti fjærkjúku
er mikilvægt að hafa í huga að oft
er einnig til staðar áverki á naglbeð
sem getur þurft að gera að. Meðferð
brotsins er oftast fólgin í spelkun í
um þrjár vikur. Ef brotið er óstöðugt
og með skekkju þá er beinið pinnað.
Við vaxtalínubrot hjá börnum þarf
einnig að hafa í huga möguleikann
á áverka á naglbeð og þá er nöglin
oft uppslegin yfir naglbandið. Þá
þarf að gera að naglbeðsáverkanum
og ef teljandi skekkja er til staðar
þarf að rétta hana og spelka. Hér að
framan í tengslum við lýsingu á sliti á
réttisinum frá festu á íjærkjúku (mallet
áverkar) var einnig lýst brotum þar
sem sinin slítur með sér beinbita.
Slík brot leiða til réttiskerðingar í
fjærlið (mallet stöðu). Ef beinbitinn
er lítil þá er sett malletspelka í um
sex vikur og síðan næturspelka í tvær
vikur. Ef stór flaski (> 1/3 af liðfleti)
brotnar þá er hætta á að fjærkjúkan
leki úr liðnum (volar subluxation í
fjærlið). í slíkum tilfellum þarf að
taka afstöðu til réttingar og pinnunar.
Svipuð brot sjást einnig við festu
djúpu beygjusinarinnar (FDP) og ef
brotflaskinn er tilfærður þarf opna
réttingu og innri festingu. Ef ekki er
um tilfærslu að ræða má meðhöndla
með spelku í fjórar vikur sem hindrar
réttu.
Meðhöndlun brota á mið- og
nærkjúku sem eru án teljandi
tilfærslu fer eftir því hversu stöðug
þau eru metin. Þau má meðhöndla
ýmist með festingu við næsta fingur
og varfærinni hreyfiþjálfun eða gipsi
í allt að þrjár vikur. Gott er að fylgja
brotlegu effir með röntgenmynd
innan tveggja vikna en þess er þó
ekki þörf í öllum tilvikum. Efbrotná
inn í liðflöt þarf að meta þætti eins og
stallmyndun í liðfletinum. Ihuga þarf
réttingu og festingu ef stallmyndun
er umfram 1 mm. Innkýld brot (die
punch) eru oft erfið í greiningu en
mikilvægt að greina því iðulega er
ástæða til að rétta opið, grafta undir
liðflötinn og jafnvel festa. Skábrot og
spiralbrot geta verið mjög óstöðug.
Þau hafa einnig í för með sér hættu á
snúningsskekkju og á það sérstaklega
við um spiralbrot. Rétt er að gera sér
grein fyrir því að snúningsskekkju
er erfitt og oft útilokað að meta á
röntgenmyndum og kemur þar ekkert
í staðinn fyrir klíníska skoðun. Best
er að meta snúningsskekkju með því
að viðkomandi beygi fingur eins vel
og kostur er og þá horft á hvernig
fingur stefna niður í lófa. Ef það er
snúningur í broti vill viðkomandi
fingur leggjast að eða frá aðlægum
fingrum. Með fingur beina eiga allar
neglur að liggja í sama plani en við
vægan snúning getur verði erfitt að
greina þetta. Þessar skekkjur þarf að
rétta og er einnig algengt að gera þurfi
innri festingu til að halda brotlegu.
Kurluð (comminut) skaftbrot er oft
best að rétta í sem besta legu m.t.t.
öxulstefnu og snúnings og síðan gipsa.
Ef ekki næst ásættanleg lega þarf að
íhuga aðgerð en í þessum tilvikum er
oft erfitt að fá eitthvað til að festa í-
Einnigeruoftmiklir mjúkvefj aáverkar
og blóðrásartruflanir samfara
kurluðum brotum. í vissum tilvikum
getur þurft að láta það hafa forgang-
Liðbönd og sinar eiga það til að slíta
með sér beinbita. Dæmi um það er
þegar brjóskkennd liðbandsplata
(volar plate) framanvert yfir
miðliðum (PIP) skaddast við
ofréttuáverka og slítur með sér
beinflís frá festu sinni á miðkjúku.
Brotið eða liðbandsáverkinn krefst
út af fyrir sig ekki meðferðar umfram
verkjastillingar nema ef bitinn er
þeim mun stærri. Hafa verður í
huga að það getur þróast kreppa í
liðnum (flexionskontractur) vegna
örvefsmyndunar fyrstu vikurnar
eftir áverkann. Það þarf að upplýsa
viðkomandi um þessa hættu og leggja
áherslu á réttiæfingar til að varna
kreppu. Ef kreppa nær að þróast er
hún meðhöndluð með togspelku
(dynamic extensions splint) í þrjá til
sex mánuði. Réttisinin getur slitið
með sér liðflatarberandi beinflaska
og er þá hætt við að meginhluti
miðkjúkunnar skríði fram (volar
subluxation í PIP). Þá er oftast gerð
aðgerð. Hliðarliðbönd (ulnar/radial
collateral ligament) geta sömuleiðis
tekið með sér beinflaska. Dæmi um
slíkt er áverki á ölnarhliðarliðband
hnúaliðs þumals (ulnar collateral
ligament MCP I) með beinafrifu.
Ef slíkt er án teljandi tilfærslu þá
er gipsmeðferðarlengd 5 vikur á
þumalfingri en 3 vikur á öðrum
fingrum og mobilisering með teipi-
Þegar um er að ræða stóran flaska
með teljandi tilfærslu eða óreglu í
liðfleti (>1 mm hakmyndun) þarf að
íhuga aðgerð.
Brot á miðhandarbeinum eru
Læknanéminn