Læknaneminn - 01.04.2008, Page 69

mikla sækni í yfirborð frumna. Það gildir þó ekki um
okkar eigin frumur þar sem þær eru varðar með hindrum
og einnig með háu hlutfalli síalsýra sem yfirleitt finnast
ekki á sýklum eða sníklum.
Það er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að aðaláhrifum
kerfisins er ekki miðlað með sundrunarferlinu þótt
bókarkaflar og yfirlitsgreinar um magnakerfið gefi slíkt
stundum í skyn heldur í gegnum áhrif þess á átfrumur og
frumur í æðavegg (mynd 1). Án þeirra áhrifa getum við
tæpast lifað. Sundrunarferlið myndar gat á frumuhimnu
sýkla og þeir springa þá eins og fótbolti (vatn streymir
inn, og frumuveggurinn lætur undan). En varnarkerfið
hefur svo margar aðrar leiðir til sýkladráps að þessi leið er
í rauninni óþörf. Fólk með fæðingargalla í C6-9 getur lifað
góðu lífi fram í háan aldur. Það eru helst Neisseria sýkingar
sem eru þeim erfiðar. Öðru máli gegnir ef þær sameindir
vantar sem eru þungamiðja kerfisins (C3, fB). Slíkur
skortur greinist varla í lífríkinu og veldur þá yfirleitt dauða
strax á barnsaldri. Þar sem þessir gallar lýsa sér nánast
algerlega á sama veg og alvarlegir erfðagallar í átfrumum
bendir þetta eindregið til að aðalhlutverk magnakerfisins
tengist átfrumustarfi (efnatog, áthúðun). Sameindir
kerfisins mynda sem sé afurðir (C3a, C5a) sem virkja
frumur í æðavegg með þeim áhrifum sem þegar er lýst.
Einnig toga þessar sameindir varnarfrumur inn í vefinn og
virkja þær til áts. Aðrar afurðir (C3b, C4b) merkja sýklana
til útrýmingar (áthúðun). Þetta gerir átfrumum miklum
mun auðveldara að þekkja sýklana frá öðrum skaðlausum
ögnum eða frumum sem í vefnum eru.
Magnakerfið hefur líka mikilvægt hlutverk í að leysa
upp og áthúða mótefnafléttur. Þetta hindrar að þær
falli út í æðaríkum vefjum og tryggir jafnframt að
átfrumur lifrarinnar þekki flétturnar og eyði þeim. Það
er langferlið sem miðlar þessu hlutverki og galli í því
veldur bólgusjúkdómum í vefjum nálægt myndunarstað
mótefnafléttna (húð, slímhúð) eða í æðaríkum vefjum
(s.s. liðum og nýrum) þar sem þeim hættir til að falla
út ef þessu hlutverki magnakerfis er ekki sinnt. Dæmi
um slíka sjúkdóma eru rauðir úlfar (systemic lupus
erythematosus) og Henoch-Schönlein Purpura (HSP).
I fyrra tilvikinu eru mótefnaflétturnar af IgG-gerð og
valda bólgu aðallega í liðum og húð en sjúkdómurinn
getur líka náð til brjósthimnu, nýrna eða miðtaugakerfis.
I síðara tilvikinu eru flétturnar af IgA-gerð og valda bólgu
aðallega í meltingarfærum og liðum en geta líka borist til
húðar. Gallar í lektínferli geta einnig stuðlað að vanda við
losun mótefnafléttna.
Komið hefur í ljós að áthúðun mótefnafléttna með
niagnasameindum er einnig mjög mikilvæg til að koma
fléttunum inn í líffæri og vefi ónæmiskerfisins, en það
er nauðsynlegur þáttur í að þroska mótefnasvar gegn
þeim ónæmisvaka sem fléttan inniheldur. Frumsvarið
er frekar gróft en þegar sami ónæmisvakinn hefur aftur
komið til kasta ónæmiskerfisins þá verður svarið mikið
hnitmiðaðra. Þetta er vegna þess að mótefnafléttan skilar
ónæmisvakanum til B-frumusvæða í eitlum og í milta.
Á þessum svæðum eiga sér bólfestu sérstakar frumur,
kímstöðvarfrumur, sem veiða fléttur með aðstoð sérstakra
viðtaka en það eru einmitt áthúðarþættir magnakerfis
sem þessir viðtakar greina. Enginn einn viðtaki mundi
nægja þessum frumum til að geta gripið allar þær afar
fjölskrúðugu sameindir sem þörf gæti verið á að mynda
ónæmissvar gegn ef eklci kæmi áður til bindingar slíkra
sameinda (ónæmisvaka) inn x fléttur sem myndast
fyrir tilstilli þeirra mótefna sem myndast í frumsvari
ónæmiskerfisins.
Magnakerfið á ríkan þátt í að viðhalda heilbrigði okkar
og arfbundinn skortur á sameindum þess getur því leitt
til sjúkdóma. Eins og áður segir leiðir skortur á miðlægu
sameindinni C3 til þess að menn verða berskjaldaðri fyrir
sýkingum og láta lífið áður en fullorðinsaldri er náð. Þetta
er því í raun n.k. banabreyting hvað snertir erfðamengi
mannsins (stökkbreytingu af þessu tagi er ekki miðlað til
afkvæma). Ekki hefur enn greinst skortur á B-þætti og
gæti það verið annað dæmi um banabreytingu. Gallar
í langferli og lektínferli eru miklu vægari. Til skamms
tíma voru slíkir gallar aðallega bendlaðir við frekar
sjaldgæfa og væga bólgusjúkdóma sem raktir hafa verið
til útfellingar mótefnafléttna. Flétturnar falla þá út nálægt
myndunarstað (t.d. í húð eða slímhúð) eða í líffærum með
þéttriðnu háræðaneti (t.d. nýrum eða liðum). Útfallnar
fléttur eru mjög ónæmisræsandi og af hlýst bólga í
þessum líffærum. Sem betur fer eru fléttusjúkdómar
(rauðir úlfar, Henoch-Schönlein Purpura o.fl.) óalgengir.
En á síðustu árum hefur komið í ljós að magnakerfið
hefur lykilþýðingu fyrir meinmyndun og meinþróun
miklu algengari sjúkdóms, þ.e. kransæðasjúkdóms.
Kransæðasjúkdómur er þrálátur bólgusjúkdómur en of
snemmt er enn um það að spá hvort hann orsakast af
útfellingu mótefnafléttna eður ei. Á þessu stigi málsins
er best að lýsa þeim sjúkdómum sem tengjast skorti
sameinda í lang- eða lektínferli með almenna hugtakinu
bólgusjúkdómar. Þetta hugtak nær til kransæðasjúkdóms
( \ Mótefnafléttur IgG IgM r ^ Sykrur >gA Yfirborð sýkla LPS k /
Clq MBL C3H20
C4b2a C4b2a C3bBb
Mynd 1. Yfirlit yfir magnakerfið og hlutverk þess. Hægt er að ræsa kerfið eftir þrem leiðum, þ.e. langferli, Iektínferli og
stuttferli. Það fer eftir yfirborðsgerð ræsisameindar hvaða leið er virkjuð, og ræsing fer fram með þátttöku mismunandi
bindla (Clq, MBL og vatnsrofsafurðar C3). öll ferlin leiða til virkjunar C3, sem er þungamiðja kerfisins. Eftir ræsingu
hennar myndast afurðir sem leiða til áthúðunar og himnurofs, en einnig virkjast æðaþelsfrumur, mastfrumur og átfrumur.
Áthúðun er mikilvæg fyrir sýklaát en einnig fyrir eðlilegt mótefnasvar með minni, mögnun og breyttu vali mótefnaflokka.
Læknaneminn