Úrval - 01.09.1971, Síða 79

LÍTIÐ EITT UM DRAUGA
77
sé skrokkurinn sjálfur sem fer á
stjá.
Þessar hugmyndir um tvískipta
sál verður að hafa í huga, ekki sxð-
ur en hugmyndirnar um yfirnáttúr-
legt megin sjálfs líksins, þegar reynt
er að glöggva sig á hugmyndum
manna um framhaldslíf. Þær hug-
myndir bera þess merki að rætur
þeirra standa víða og mörg atriði
hafa þar lagt saman í sumblið; súp-
an er ekki í einum potti soðin, og
bað gæti einmitt átt sinn þátt í því
að allt kemur sér jafnvel saman og
raun ber vitni.
En víkjum nú sögunni til Islands.
Landnámsmenn hafa verið fulltrúar
á líf eftir dauðann, eins og forfeður
þeirra aftur í gráa forneskju. Hug-
myndir þeirra virðast hafa verið
margs konar: menn söfnuðust til
Heljar eða Valhallar, dóu í heilög
fjöll ættarinnar eða sátu hver í sín-
um haugi. Allur þorri manna gerði
eitthvað af þessu, og munu eftirlif-
endur yfirleitt hafa haft lítið af
þeim að segja. Ekki verður séð af
heimildum að beinn átrúnaður eða
dýrkun dauðra manna hafi nokk-
urr. tíma tiðkazt á íslandi, en slík
forfeðradýrkun er kunn frá Noregi
og má vel vera að eitthvað hafi
borið á henni hér líka. Að minnsta
kosti mun óhætt að gera ráð fyrir
að menn hafi gert sér far um að
sýna þeim dauðu ræktarsemi og
virðingu og jafnvel stundum þegið
holl ráð og liðveizlu látinna feðra
sinna og frænda En að þessu hafa
varla verið mikil brögð, og bendir
allt til þess að flestir hafi eftir
dauðann horfið mannheimi með
öllu og ekki látið málefni hans
neitt til sín taka. Á þessu voru þó
til undantekningar; sumir héldu
áfram að vera á ferli meðal manna
og unnu þeim þá tjón, gengu aftur,
gerðust draugar.
Draugar hafa aldrei þótt neinir
aufúsugestir, og voru þeir sælastir
er sluppu við nábýli þeirra. Þótt
þeir væru í miklum minnihluta sem
gengu aftur var ekki hægt að úti-
loka neinn frá því fyrirfram. Allir
menn voru hugsanleg draugsefni,
og af þeim sökum miðuðu margir
siðir sem menn fóru að við andlát
og útför að því að koma í veg fyrir
afturgöngur.
Andláts- og greftrunarsiðum má
skipta í tvo flokka eftir tilgangi
þeirra. Þeim getur valdið umhyggja
fyrir hinum dauða og afdrifum hans
annars heims; þeir geta verið nauð-
synleg og goðskipuð aðstoð við hann
til þess að heimkoman í helheima
verði sem skyldi; þeir geta verið
tákn þeirrar virðingar og ræktar-
semi sem syrgjendum er eiginleg;
þeir geta átt að stuðla að því að
viðhalda því góða sambandi og jafn-
vægi milli goðheims og mannheims
sem var forsenda heilladrjúgs lífs.
En þessum siðum getur líka valdið
óttinn við afturgöngur; þeir geta
verið töfraathafnir til að kyrrsetja
þann dauða, binda hann við gröf-
ina og gera hann skaðlausan mönn-
um. Þessari flokkaskiptingu er að
sjálfsögðu ekki hægt að fylgja út í
æsar í framkvæmd, því að oft má
heita ógerningur að greina hvor til-
gangurinn vakir fyrir mönnum;
sömu athafnirnar geta verið notað-
ar með hvort tveggja fyrir augum.
Munurinn er sálfræðilegur, og hér