Milli mála - 2023, Side 27

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 27
orðasamband sem kemur fyrst fyrir í skáldsögunni Don Kíkóta (öðrum
hluta frá 1615) eftir Miguel de Cervantes (CVC). Merking þess í
flestum tungumálum er að ‚allt lítur eins út í myrkrinu‘ og að ‚ekki
sé hægt að greina útlit og galla einhvers í myrkri‘ (ÍNO).
Annað orðasamband úr spænskum bókmenntum er að berjast við
vindmyllur en því til grundvallar er saga úr Don Kíkóta þar sem segir
frá riddaranum sjónumhrygga leggja til atlögu við vindmyllur sem
hann hélt vera tröll. Gegen Windmühlen kämpfen er sömu merkingar í
þýsku og í íslensku. Á spænsku er sagt luchar contra molinos de viento.
Orðasambönd úr Grimmsævintýrum eru t.d. eitthvað er eins og að
leita að nál í heystakki sem fengið er úr sögunni um heimska Hans. Í
þýsku er sagt die Nadel im Heuhaufen suchen og á spænsku er buscar una
aguja en un pajar. Merking orðasambandsins í þessum málum er: ‚leita
að einhverju sem er mjög erfitt að finna‘. Sagan er um ungan mann
og óttalegan aulaskap hans. Að morgni dags kveður hann móður sína
og heldur í heimsókn til kærustunnar. Kærastan gefur honum ýmsar
gjafir í þessum heimsóknum. Í fyrstu heimsókninni færir hún honum
nál sem hann stingur í heystakk. Þegar móðir hans innir hann eftir
heimsókninni segist Hans hafa fengið nál að gjöf og útskýrir jafn-
framt hvað hann gerði við hana. Móðir hans bregst ókát við og segir
að hann hefði átt að stinga henni í ermi skyrtu sinnar. Næstu gjöf,
hníf, stingur hann í ermina og enn bregst móðir hans ókvæða við yfir
heimsku sonar síns. Þannig gengur þetta koll af kolli uns Hans að
lokum tapar kærustunni. Dobrovol’skij og Piirainen (2018) telja að
þetta orðasamband tengist ýmsum frásögnum og sögum sem voru
þekktar á fornum tímum og á miðöldum.
Orðasambandið vera eins og lifandi lík er á þýsku wie eine lebende
Leiche aussehen og á spænsku parecer un muerto viviente og merkir ‚líta illa
út‘, ‚vera fölur og fár‘, ‚vera nær dauða en lífi‘ (Piirainen 2016, 628).
Ekki er vitað neitt með vissu um uppruna þess en í þýsku kemur það
fyrst fyrir í verki Friedrichs Schiller frá 18. öld, Briefe über Don Carlos .
Dritter Brief. Svipað orðasamband er í leikriti eftir Leo Tolstoy sem
kom út á rússnesku um 1900 og síðar á ensku undir heitinu „The
Living Corpse“. Piirainen bendir á að Sófókles noti áþekkt orðasam-
band alllöngu áður, eða í harmleiknum Antígónu sem er frá um 441
f.Kr. (Piirainen 2016, 628). Dæmi um orðasambönd úr ýmsum sögum
og bókmenntatextum má sjá í Töflu 4.
ERLA ERLENDSDÓTTIR OG ODDNÝ G. SVERRISDÓTTIR