Mímir - 01.06.2005, Blaðsíða 17

Efniviðurinn í textum Megasar er aftur á móti
nýstárlegur, sumir myndu segja andfélagslegur
á köflum, en bragarhættirnir eru gamlir. Megas
skynjar taktslátt og margreynda reglufestu bundins
Ijóðforms. En þrátt fyrir að textar Megasar séu
flestir þrælbundnir og meitlaðir í hefðbundin form
þá segir hann sjálfur að þeir séu dægurlagatextar
og fari illa nema í söng:
En ég er að gera þarna Ijóðlist sem er bara
til að flytja. Enda hafði ég það á tilfinningunni
að margt af því sem ég var að gera færi illa
á prenti. Að lesa textana af textablöðunum
virkar stundum mjög klunnalegt og klúðurslegt,
þótt þeir gangi upp í söng. Um margt af
mínum kveðskap gildir líka það sama og í
dægurlagatextum, þú ert að raða saman orðum.
Orðin hafa hljóm, þau merkja eitthvað ein og sér
og kannski innbyrðis, en aðallega raðast þau
saman til að falla inní melódíuna (Einar Kárason.
1984).
Textarnir eru stundum gróteskar sögur, oft úr
hversdagslífinu. Sumir þeirra eru satírur sem deila
hart á samtíð sína og beita til þess paródíunni eða
nístandi háði. Ósjaldan hafa þeir sögulega eða
þókmenntalega skírskotun, sem víkkar merkinguna,
og gefa viðteknum skoðunum langt nef. í textunum
blandar Megas klassísku Ijóðmáli við slangur og
hversdagstungutak sjálfs sín og samtímans. Hann
lagar þannig rokkið og íslenska þjóðmenningu hvort
að öðru og auðgar hvort tveggja.
Þær aðferðir sem Megas hefur beitt við sköpun
sína hafa verið umdeildar. í köflunum sem hér fara
á eftir mun ég skoða þær, val hans á persónum
og hvernig hann staðsetur sig andspænis ríkjandi
viðmiðum. Ég mun einnig skoða helstu andstæður í
kvæðaheimi hans og svo athuga hvernig hann beitir
þessum aðferðum til að afhjúpa mýtur, bannhelgi
og aðrar kreddur.
1. Aðferðir Megasar - hefðin
hlýði þeir sem henda gaman af kvæðum
- klunnalega ortum -
og hafna vilja þrætubókafræðum
- af öllum fáanlegum sortum -
þó oftast hafi ekki lag
iðja mín sé sérhvern dag
að dikta upp brag
- í þjóðarhag -
af hundingsspotti höfum vér best næmi
og mörg heilnæm eftirdæmi
Þetta erfyrsta kvæðið á plötu MegasarA
bleikum náttkjólum sem kom út árið 1977.3 Það er
3. Allir textar sem ég tala um í þessari ritgerð, utan einn,
skrumskæling á eldra kvæði eftir sr. Einar
Sigurðsson í Eydölum sem birtist fyrst í
Vísnabókinni árið 1612. Megas skeytir inn í það
þremur setningarbútum og skiptir út orðum á
þremurstöðum og það nægirtil að breyta anda
kvæðisins algjörlega.
Megas notar tíðum eldri verk vísvitandi við
sköpun sína, ekki einungis hefðbundinn íslenskan
skáldskap og sönglög, heldur einnig erlendan.
Hann notar þjóðsögur, trúarbókmenntir og
ýmis fræði, íslands- og mannkynssöguna auk
skírskotana í fréttir af samtimaatburðum. Hvers
kyns afurðir ímyndunaraflsins renna saman í
eitt með „raunveruleikanum" í skáldheimi hans,
þjóðfélagsrýni og ádeilu. Það sem við fyrstu
sýn virðist kannski fátt eiga sameiginlegt með
textum hans getur engu að síður haft áhrif á
túlkun þeirra. Þó verður að hafa í huga þegar Ijóð
eða texti4 eru túlkuð að textinn hefur einungis
merkingu í samræmi við þær hefðir sem lesandinn/
áheyrandinn þekkir. Það kemst enginn út úr því
samhengi sem tilvera hans er ofin í, engin túlkun
getur verið óháð túlkandanum. Þess vegna
verður allur texti meira eða minna margræður.
Dægurlagatextar verða það aukinheldur ekki
einungis vegna textahefðar heldur einnig formsins
og framsetningar þess sem getur haft merkingu í
sjálfu sér.
Á 7. áratugnum kom fram nýtt hugtak í
bókmenntafræði, textatengsl (fr. intertextualité),
sem víkkar út hefðbundnar skilgreiningar á
tengslum texta. Julia Kristeva sem fyrst kom fram
með hugtakið talaði um texta á tveimur ásum,
annars vegar láréttum ás sem tengir sjálfsveru
skriftanna og móttakendur, og hins vegar
lóðréttum ás sem tengir textann við aðra texta,
bókmenntaheild fyrri tiðar eða samtímans. Greining
á skáldskapnum fer þannig fram á krossgötum
tungumálsins og rýmisins þar sem merking er
borin fram (sbr. Julia Kristeva, 1991). Þetta felur í
sér að allir textar eru tengdir þráðum, leyndum eða
Ijósum, hvort sem höfundar eru vitandi eða óvitandi
um það. Þannig tengist skáldheimur höfundar
öðrum veruleika, ímynduðum eða raunverulegum,
en það er svo undir lesandanum komið að tengja
textana saman. Þannig hafa allir þeir textar og þær
upplýsingar sem lifandi eru í huga tiltekins lesanda
áhrif á það sem hann heyrir eða les. Þar með getur
túlkun hans og skoðun á því sem hann las áður
breyst þegar eitthvað annað kemur til. Höfundar
tengjast lesendum á lárétta ásnum. Á lóðrétta
ásnum eru textarnir, innihald þeirra og form. Þar
hafa nýskrifaðir textar ekki síður áhrif á túlkun eldri
birtust í bókinni Textar árið 1991. Sá sem ekki birtist þar er
textinn um Mættu sem kom út seinna.
4. Megas vill kalla lagatexta sína texta. Ég mun jöfnum
höndum kalla þá texta eða kvæði í þessari ritgerð.
15