Mímir - 01.06.2005, Blaðsíða 25

hann gnæfir efst uppi á Arnarhóli eins og konungur
auðnuleysingjanna, holdgert sameiningartákn allra
íslendinga, steypt í eir.
Sögumaður „óheppilegrar fundvísi ingólfs
arnarsonar" er útigangsmaður og að öllum líkindum
„drykkjufélagi" Ingólfs, það erað segja, hann er
í hópi þeirra sem drekka í félagi við styttuna af
Ingólfi uppi á Arnarhóli og halda honum selskap.
Sögumaður minnir okkur á að Ingólfur sé í hugum
flestra ekkert annað en tákn, við minnumst hans í
veislum en stjórnmálamennirnir í ræðum. Líklega
þykir honum sannleikurinn ekki koma nógu berlega
í Ijós við þau tækifæri því að Ijóst er að hann er
ekki par sáttur við fundvísi Ingólfs og óskar þess
helst að skipið hans hefði sokkið. Textinn um
óheppilega fundvisi Ingólfs er þó hvorki þulinn
af stjórnmálamanni né í veislu heldur utandyra,
sögumaður bölvar næturkulinu og skeytingarlaust
háðið er nístingskalt þegar hann skálar „fyrir fróni
& fjölni og allt það og firðum snjöllum sem þar
hafa skrimt og hrokkið“. Honum stendur hreinlega
hjartanlega á sama. Hann varðar ekkert um
mýturnar.
4. Bannhelgin afhelguð
Þjóðfélagsleg tabú, það sem flestir tala um í hálfum
hljóðum, eru eitt af meginviðfangsefnum Megasar.
En hann talar ekki um þau í hálfum hljóðum heldur
kyrjar upphátt og opinberlega og ýkir til áhrifsauka.
Fáum hefur jafnoft verið teflt fram sem
„sameiningartákni" íslensku þjóðarinnar síðustu
áratugi og Jónasi Hallgrímssyni. En því hefur
ekki alltaf verið þannig farið. „ísland" Jónasar og
tímaritið Fjölnir nutu ekki ýkja mikilla vinsælda
þegar þau komu út og slíkar sögur gengu af
dánarorsökum Jónasar að Gunnlaugur Claessen
(1945) sá sig tilneyddan að kanna þær sérstaklega
og gera grein fyrir þeim í ritgerð.11 Þetta nýtir
Megas sér þegar hann yrkir um skáldið Jónas.
Hann ýkir fordómana og þannig gerir Ijóðmælandi
þá að yrkisefninu miklu fremur en sjálft skáldið.
Um Jónasarkvæði Megasar var eftirfarandi klausa
skrifuð í Morgunblaðið:
11 I ritgerðinni segir m.a. „Því hefur verið fleygt manna á
milli, að J.H. hafi sýkzt af syfilis, sem m.a. hafí verið orsök
þunglyndis hans og ógæfu að ýmsu leyti. Má vera, að sú
hugmynd hafi komið upp, þar eð vitað var, að hann fékk
„jafnvel ill sár á líkamann", sbr. æviminninguna, þegar
hann dvaldi síðast á íslandi. Við líkskoðunina fundust ekki
nein deili til slíks, og er krufningunni þó lýst rækilega. Eftir
atvikum öllum má teljast ósennilegt, að ekki hefðu fundizt
nein deili til þessa sjúkdóms, ef hann hefði gengið með
hann um langt skeið, t. d. kýli eða ör eftir þau í lifrinni. Það
má líta svo á, að grunsemd þeirri, sem legið hefur á um
kynsjúkdóm, sé hnekkt með líkskoðuninni."
Jónasarkvæði Megasar er satíra sem beinist
að þeim sem lagt hafa æru Jónasar í einelti.
Það vísartil söguburðar um ætlaðan ólifnað
skáldsins og heilsufar fyrir þær sakir, gróusagna
sem gengið hafa um Jónas kynslóð af
kynslóð og látið yfirgnæfa Ijóðsnilld hans og
fræðimannsafrek. Kvæði Megasar er satírisk
hæðni og átal á þá sem (enn í dag) eltast við
smáborgaralega hleypidóma um lifnaðarhætti
Jónasar og velta sér upp úr kjaftasögum um
siðferði hans - allt með sýn til samtímans. ...
Kvæðið kastar síst af öllu rýrð á Jónas, en rístir
níð fordómum og yfirdrepsskap af hvaða tagi
sem er, hvar og hvernig sem slíkt birtist. Jónas
kvæðisins er Jónas ailra tíma (Ingvar Gíslason,
2001).
Fordómarnir sem birtast í kvæðinu eru bergmál. Og
þegar fólk heyrir bergmál eigin fordóma reiðist það,
finnst að sér vegið og vill verjast. í takt við tísku
allra tíma vill það hengja sendiboðann.
Hafi menn fengið fordóma sína ýkta í andlitið í
kvæðinu um Jónas, er þeim sýnt jólaguðspjallið í
nýrri útgáfu í „Jólanáttburði" sem er á plötunni Fram
og aftur blindgötuna. Jólanáttburður birtir stuttorða
en hnitmiðaða mynd af ástandi lágstéttarfólks og
þeirra sem nýfluttir voru á mölina eftir seinna stríð.
Hnignun borgarlífsins í kjölfar ameríkaniseringar
er helber. Textinn hefst á væli sem reynist koma
frá „hlandbrunnu braggabarni í barnavagni". Ef
marka má titilinn er sögutíminn jólin og barnið
vælir næturlangt, á meðan liggur mamman undir
Ijótum köllum en pabbinn er brennivínsdauður oní
einhverri kompu. Textinn virðist gefa hiustandanum
innsýn í ömurlegt hlutskipti þeirra sem fæddust
inn í eymdarheim braggahverfanna. Textinn er
einfaldur og segir frá því sem allir töldu sig vita
af, saurlíferninu í bröggunum. Braggabúarnir
þurftu að horfast í augu við fordóma og andúð
annarra bæjarbúa eins og kemur til dæmis
fram í æviminningum Sveins Þormóðssonar
biaðaljósmyndara: „Enn er mér í fersku minni þegar
[...] systir mín, sem bjó í bragga við Eiríksgötu syðst
í Skólavörðuholtinu, var ófrísk. Þegar hún átti að
leggjast inn á fæðingardeild Landspítalans sagði
[...] hjúkrunarkona þar að hún „vildi ekki neinar
helvítis braggamellur" (Eggert Þór Bernharðsson,
2000, bls. 187).
Eggert Bernharðsson segir í bók sinni Undir
bárujárnsboga að fjöldi Reykvíkinga virðist hafa
staðið í þeirri trú að í bröggum byggi aðeins
vandræðafólk og rifjar upp skrif Víkverja í
Morgunblaðinu frá 1948: „Sumir bragganna eru
orðnir nokkurs konar samkomuhús rónanna" og
verða „fljótlega lítið annað en sorpstíur...“. Eggert
bendir á að í bröggunum hafi fjölskyldufólk verið í
yfirgnæfandi meirihluta og orðrómur um að meiri
23