Læknaneminn - 01.04.2020, Page 123

R
a
n
n
s
ó
kn
a
rv
e
rk
e
fn
i
þ
ri
ð
ja
á
rs
n
e
m
a
12
3
Æxli í munnvatnskirtlum
á Íslandi á árunum 1985-2015
Anna Lilja Ægisdóttir1, Jón Gunnlaugur
Jónasson1, 2, Geir Tryggvason1, 3 og Anna
Margrét Jónsdóttir1, 2
Læknadeild Háskóla Íslands1, Meinafræði­
deild Landspítalans2, Háls­, nef­ og
eyrnadeild Landspítalans3
Inngangur: Munnvatnskirtilsæxli eru fjölskrúðugur
hópur bæði góðkynja og illkynja æxla, sem lítið hefur
verið rannsakaður hérlendis. Algengustu vefjagerðir
þeirra erlendis eru mucoepidermoid carcicnoma,
adenoid cystic carcinoma og pleomorphic adenoma.
Aldursstaðlað nýgengi illkynja æxla í heiminum
er 0,69 á 100.000 hjá körlum og 0,51 á 100.000
hjá konum. Aldursstaðlað nýgengi góðkynja æxla
í Japan er 3,5 á 100.000 meðal karla og 3,3 á
100.000 meðal kvenna. Æxlin geta komið fyrir í
öllum munnvatnskirtlunum en æxli í vangakirtli eru
algengust og æxli í tungudalskirtli eru mjög fátíð.
Aldursstöðluð dánartíðni illkynja æxla í heiminum
er 0,18 á 100.000 hjá konum og 0,31 á 100.000
hjá körlum. Horfur hafa ekki breyst síðustu áratugi.
Markmið rannsóknarinnar var að kanna hvaða
vefjagerðir munnvatnskirtilsæxla greindust hérlendis,
kanna nýgengi þeirra og endurkomutíðni og hver
lifun sjúklinga með munnvatnskirtilskrabbamein á
Íslandi var á árunum 1985-2015.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin náði til allra
þeirra sem greindust með munnvatnskirtilsæxli
af þekjuvefsuppruna á Íslandi á tímabilinu 1985-
2015. Leitað var að öllum góðkynja og illkynja
munnvatnskirtilsæxlum í skrám meinafræðideilda
LSH og SAk, skrám Vefjarannsóknarstofunnar
og Krabbameinsskrá Íslands. Upplýsingar um
vefja gerð, æxlisgráðu og stærð æxla fengust í
vefjagreiningar svörum. Ef þær upplýsingar skorti
voru sýni endurskoðuð með aðstoð meinafræðinga
rannsóknarinnar. Upplýsingar um meðferð, eftirlit
og endurkomur voru fengnar úr sjúkraskrám LSH.
Niðurstöður: Á árunum 1985-2015 greindust 715
munnvatnskirtilsæxli hérlendis, þar af 83 illkynja
æxli (11,6%). Algengustu vefjagerðir illkynja æxla
voru mucoepidermoid carcinoma (24%), acinic
cell carcinoma (16%) og adenoid cystic carcinoma
(13%). Pleomorphic adenoma var algengast góð-
kynja æxla (81%) og þar á eftir kom Warthin æxli
(15%). Aldursstaðlað nýgengi illkynja æxla hjá
körlum var 0,57 á 100.000 en hjá konum var það
0,77 á 100.000. Aldursstaðlað nýgengi góðkynja æxla
var 5,0 á 100.000 hjá körlum en 7,0 á 100.000 hjá
konum. Endurkomutíðni góðkynja æxla var 7,6%
en illkynja æxla 38,6%. Fimm ára sjúkdómssértæk
lifun einstaklinga með munnvatnskirtilskrabbamein
var 59,4% en tíu ára lifun 49,1%. Marktækur munur
var á lifun eftir æxlisgráðu. Tíu ára lifun lágráðu,
meðalgráðu og hágráðu æxla var 85%, 47% og 11%,
í þessari röð. Horfur sjúklinga voru óbreyttar yfir
tímabilið.
Ályktun: Sömu vefjagerðir munnvatnskirtilsæxla
greindust hérlendis, með svipaða innbyrðis tíðni,
og í öðrum Evrópulöndum sem gögnin voru borin
saman við. Nýgengi munnvatnskirtilsæxla var hærra
hjá konum en körlum og hefur haldist óbreytt síðustu
áratugi. Endurkomu tíðni munnvatnskirtilsæxla
sam ræmdist niður stöðum fyrri rannsókna. Horfur
einstak linga með ill kynja æxli ultu að miklu leyti á
æxlis gráðu þess, voru sam bærilegar horfum sjúklinga
erlendis og voru óbreyttar yfir rannsóknartímabilið.
Áhrif meðgöngulengdar
á þroska barns og félagslega líðan á
unglingsárum
Auður Gunnarsdóttir1, Þóra Steingríms­
dóttir1,2, Ingibjörg Eva Þórisdóttir3, Þórður
Þórkelsson1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Landspítali,
3Háskólinn í Reykjavík
Inngangur: Þekkt er að áhætta á frávikum í þroska á
barnsaldri eykst með styttri meðgöngulengd og lægri
fæðingarþyngd. Íslensk rannsókn frá árinu 2003
sýndi að fyrirburar fengu marktækt lægri einkunn
á þroskaprófum samanborið við samanburðarbörn.
Erlendar rannsóknir hafa sýnt að andlegir kvillar
eru algengari meðal fyrirbura. Þekkt er að langvinn
streita er skaðleg fyrir andlega og líkamlega heilsu.
Markmið þessarar rannsóknar var að kanna tengsl
meðgöngulengdar við útkomu þroskaprófa við 5 ára
aldur, kvíða og þunglyndi við 13 ára aldur og streitu
við 14 ára aldur.
Efniviður og aðferðir: Unnið var með gögn úr
LIFECOURSE rannsókninni en þau fengust úr
Fæðingarskrá Embættis landlæknis, frá Heilsu-
gæslunni og úr spurningakönnunum. Þátt takendur
voru 2227 börn fædd á Íslandi árið 2004. Einnig voru
notaðar niðurstöður úr lífssýnum 139 barna þar sem
mældur var styrkur kortisóls í munnvatni. Gerð voru
tölfræðileg próf til að kanna tengsl meðgöngulengdar
við þroska og félagslega líðan; kí-kvaðrat próf, t-próf,
Wilcoxon próf og aðhvarfsgreining með línulegum
og tvíkosta líkönum.
Niðurstöður: Ekki fundust tengsl milli fyrirburðar
og skertrar frammistöðu á þroskaprófi. Fyrirburar
fengu að meðaltali 0,16 stigum (af 10 mögulegum)
hærra á þroskaprófi en munur var ekki marktækur.
Hvorki flokkuð meðgöngulengd (fyrirburi/fullburi)
né meðgöngulengd í vikum höfðu marktæk tengsl
við frammistöðu á þroskaprófi. Fyrirburður hafði
ekki marktæk tengsl við aukin þunglyndiseinkenni
eða kvíða. Fyrirburar höfðu að meðaltali minni slík
einkenni þó munur reyndist ekki marktækur. Auk
þess voru ekki tengsl milli meðgöngulengdar og
ofantaldra einkenna og hið sama átti við um flokkaða
meðgöngulengd. Ekki reyndist heldur vera munur
milli fyrirbura og fullbura hvað varðar streitusvar,
CAR (cortisol awakening response), né tengsl milli
meðgöngulengdar í vikum og CAR. Ekki var
marktækur munur á CAR milli mismunandi flokka
meðgöngulengdar.
Ályktanir: Ekki fundust tengsl milli meðgöngulengdar
við fæðingu og breyta sem tengjast þroska barna
og andlegri líðan og streitumerkja á unglingsárum.
Þessar niðurstöður eru í nokkru ósamræmi við
erlendar og innlendar rannsóknir um sama efni.
Rannsóknin tók til heils árgangs barna á öllu Íslandi
og var gagnasöfnun að mestu stöðluð. Þetta er
fyrsta rannsókn á heimsvísu sem sameinar lífvísa og
spurningalista sem snúa að streitu hjá árgangi barna
á landsvísu. Helstu veikleikar rannsóknarinnar snúa
að því að þó nokkur hluti árgangsins tók ekki þátt í
rannsókninni og að ekki eru til fullkomin gögn hvað
varðar alla þætti rannsóknarinnar. Þetta veldur hættu
á valbjögun og minnkar tölfræðilegt afl umtalsvert því
fyrirburar eru hlutfallslega fáir. Þrátt fyrir ofangreinda
veikleika benda niðurstöður rannsóknarinnar til þess
að andleg líðan fyrirbura sé ekki verri en jafnaldra
þeirra síðar á ævinni og að þeir standi sig ekki verr
á þroskaprófum.
Mæling QT-bils hjá ungu fólki með
geðrofssjúkdóma
Bjarndís Sjöfn Blandon1, Halldóra
Jónsdóttir1,2, Nanna Briem2, Oddur
Ingimarsson2, Sigfús Örvar Gizurarson3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Geðsvið
Landspítalans, 3Lyflækningasvið
Landspítalans
Inngangur: Geðrofssjúkdómar einkennast af geðrofi.
Helsta einkenni geðrofs er skortur á raunveruleika-
tengslum sem felur í sér eitt eða fleiri geðrofseinkenni
en til þeirra teljast m.a. ranghugmyndir, ofskynjanir og
hugsanatruflun. Meðferð og horfur geðrofssjúkdóma
hafa gjörbreyst frá því fyrstu geðrofslyfin komu á
markað um miðja seinustu öld. Rannsóknir hafa þó
sýnt að einstaklingar með alvarlega geðrofssjúkdóma,
s.s geðklofa, lifa 22.5-25 árum skemur en fólk gerir
almennt. Aðaldánarorsök þessa hóps eru hjarta- og
æðasjúkdómar. Þekkt er að mörg geðrofslyf geta
valdið breytingum á hjartalínuriti. Þá er aðallega átt
við lengingu á QT-bili og breytingum á T-bylgju.
Lengt QT-bil er áhættuþáttur fyrir takttruflunum í
hjarta og þá sérstaklega Torsade de Pointes sem getur
leitt til skyndidauða. Markmið rannsóknarinnar er að
skoða hvort ungt fólk með fyrsta geðrof sem sækir
endurhæfingu á Laugarási sé með lengingu á QT-bili.
Jafnframt að skoða hversu mikil lengingin er og hvort
ákveðin geðrofslyf valdi meiri lengingu en önnur.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var þversniðs-
rannsókn en öllum þjónustuþegum Laugarássins sem
taka geðrofslyf að staðaldri stóð til boða að taka þátt.
Þátttakendur voru 50. Spurningalisti um lýðfræðilega
þætti var lagður fyrir þátttakendur, þyngd og blóð-
þrýstingur mældur og tekið hjartalínurit. Gömul
hjartalínurit þátttakenda voru skoðuð til samanburðar
og núverandi lyfjameðferð skráð niður. Einnig voru
gögn úr Refine Reykjavík rannsókn Hjartaverndar
notuð til samanburðar. Upplýsingum var safnað í
Excel og fór tölfræðiúrvinnslan fram í því forriti
ásamt tölfræðiforritinu R.
Niðurstöður: Meðalaldur þátttakenda var 26 ár og
84% voru greindir með geðklofa. Karlar voru í meiri-
hluta eða 78% þýðis. Helmingur þátttakenda reykti
að staðaldri og 64% drukku mikið af koffíndrykkjum.
Blóð þrýstingur mældist marktækt hærri en í
samanburðar hópi auk þess sem 11 þátttakendur voru
með hraðtakt. Enginn mældist með lengt QT-bil en
meðallengd QTcF-bils var 404 ms tölvumælt og 396
ms handmælt. QTc-bilið var þó marktækt lengra
hjá rannsóknarþýðinu miðað við samanburðarhóp
og munaði þar 16.6 ms hjá körlum og 18.6 ms hjá
konum. Þrír þátttakendur höfðu áður mælst með
lengingu og má leiða líkur að því að í tveimur tilfellum
hafi það verið lyfjatengt. Munur á tölvumældum
og handmældum gildum var að meðaltali 8.1 ms
og reyndist marktækur en tölvuheilinn virðist
gjarnan ofmeta bilið. 70% þátttakenda áttu eldra rit
í kerfinu. Ekki var marktækur munur á fyrsta riti og
því nýjasta en hjá sumum hafði QT-bilið lengst og
hjá öðrum hafði það styst. Í heildina nam lengingin á
tölvumælda QTcF-bilinu 2.4 ms milli mælinga.
Ályktanir: Niðurstöður rannsóknarinnar benda
til þess að hinn almenni þjónustuþegi á Laugarási
sé ekki með lengt QT-bil þrátt fyrir háa tíðni
fjöllyfjameðferðar og annarra áhættuþátta. Ekki
er hægt að draga ályktanir um áhrif mismunandi
geðrofs lyfja út frá þessum niðurstöðum. Þó er
full ástæða til að taka hjartalínurit hjá fólki með
geðrofs sjúkdóma og vera á varðbergi gagnvart
áhrifum QT-lengingar. Auk þess er mikilvægt að
fagfólk sem kemur að úrlestri hjartalínurita kunni
að mæla bilið og treysti ekki blint á tölvuheilann
í hjartalínuritstækinu vegna þess hve ónákvæmur
hann getur verið.