Læknaneminn - 01.04.2020, Blaðsíða 44

R
itr
ýn
t e
fn
i
4
4
síðan á nokkrum vikum. Sumir sjúklinganna
hafa þó leifar af ósértækum svimaeinkennum
og ójafnvægi í nokkra mánuði á eftir.33 Þegar
ein hliða heyrnartap kemur fram í tengslum
við svimann koma aðrar orsakir til greina,
svo sem völundarhúsbólga (labyrinthitis),
drep í völundarhúsi (labyrinthine infarction),
utan vessa fistill (perilymph fistula)33 og
völundarsvimi.28
Ekki er nákvæmlega vitað hver meingerðin
er á bak við andartaugabólgu en talið er að
sjúk dómurinn sé af völdum sértækrar bólgu í
andartaug sem líklega myndast í tengslum við
veirusýkingu.33 Það er þó aðeins í um helmingi
tilfella sem einkenni andartaugabólgu koma
í tengslum við greinanlega veirusýkingu.28
Sjaldan er lögð áhersla á að sannreyna hvort
sjúkdómurinn orsakist af veirusýkingu þar
sem hann hefur ekki alvarlegar afleiðingar
í för með sér auk þess sem meðferð með
veirulyfjum virðist ekki hafa áhrif á framgang
hans.23, 34
Mikilvægt er að hafa í huga að alvarlegar
mið lægar orsakir geta valdið bráðu andar-
heilkenni. Dæmi um það er heilablóðfall í litla
heila. Aðeins í um helmingi tilfella af heila-
blóðföllum sem valda bráðu andarheilkenni
koma fram önnur taugaeinkenni sem gefa
til kynna að orsökin sé miðlæg. Snemmbúin
segulómmynd eftir upphaf einkenna heil-
kennisins er ranglega neikvæð í rúmlega
10% tilfella af heilablóðföllum samkvæmt
rannsókn frá 2009. Ef HINTS próf benda
til útlægra orsaka bráðs andarheilkennis er
það næmara til útilokunar heilablóðfalls
heldur en neikvæð segulómmynd af höfði á
fyrstu 24 til 48 klukkustundunum frá upphafi
einkenna. Þær niðurstöður HINTS prófanna
sem benda til útlægrar orsakar eru í fyrsta
lagi eðlilegt augn- og bogagangaviðbragð í
láréttu höfuðhnykkjaprófi. Í öðru lagi sést
ekki lárétt augntin sem breytir um stefnu eftir
augnhreyfingum (bidirectional nystagmus),
lóðrétt augntin eða snúningsaugntin. Í
þriðja lagi sést ekki lóðrétt tilfærsla augna í
skekkjufráviksprófi.32
Ef niðurstaða HINTS prófa útilokar ekki
miðlæga orsök einkennanna skal framkvæma
mynd greiningu á heilanum. Einnig ef ein-
kennin hófust skyndilega og sjúklingur er með
áhættuþætti fyrir heilablóðfalli eða ef mikill
höfuðverkur fylgir bráðum svima. Segulómun
af höfði og æðamyndataka (angiography)
skulu valin til myndgreiningar en ef ekki er
aðgengi að slíkum rannsóknum skal taka
tölvusneiðmynd.33
Bati útlægra truflana í jafnvægiskerfi fæst í
fyrsta lagi með endurheimt á virkni útlæga
jafnvægiskerfisins.33 Í öðru lagi með aðlögun
miðlæga jafnvægiskerfisins (central vestibular
compensation) að ójafnvægi í aðfærandi boðum
frá útlægu jafnvægiskerfum sitthvors eyra.35
Þetta gerir það að verkum að flestir ná sér að
fullu af einkennum sjúkdómsins þó ekki sé
alltaf fullkomin endurheimt á virkni útlæga
jafnvægiskerfisins. Rannsóknir hafa sýnt
að hraða megi bataferlinu með því að gera
stigvaxandi jafnvægisæfingar í því skyni að
búa endurtekið til nýtt jafnvægi í aðfærandi
boðum frá útlægu jafnvægiskerfunum, sem
miðlæga jafnvægiskerfið þarf svo að laga sig
að. Mikilvægt er að gera sjúklingum grein
fyrir því að eðlilegt er að finna fyrir auknum
svima meðan á þessum æfingum stendur og
skal ekki túlka það sem versnandi sjúkdóm.33
Í bráðu andarheilkenni af hvaða orsök sem er
má ráðleggja einkennameðferð við svima og
ógleði. Mælt er með andhistamínlyfi svo sem
dífenhýdramíni (Benylan®) eða prómetasíni
(Phenergan®) ásamt bensódíasepínlyfi svo
sem díasepami (Stesolid®). Ekki skal taka
bensódíasepínlyf í meira en 3 sólarhringa
þar sem það er talið hægja á fyrrnefndu
aðlögunarferli miðlæga jafnvægiskerfisins.36
Þar sem andartaugin liggur í þröngum gangi
úr beini getur bólga í henni valdið þrýstingi
á taugina og þannig blóðþurrð. Það er
hugsanlega hægt að koma í veg fyrir þessa
blóðþurrð með því að hefja sterameðferð með
prednisóloni um munn eða metýl prednisóloni
í æð. Það gæti átt þátt í að auka virkni útlæga
jafnvægiskerfisins á ný,36 þó að það hafi
ekki verið sannað með óyggjandi hætti.37
Sjúkra þjálfun sem styður aðlögun miðlæga
jafnvægis kerfisins er ekki talin síður mikilvæg
en lyfja meðferð. Mælt er með því að slík
þjálfun hefjist við upphaf einkenna hjá sjúkra-
þjálfara sem hefur sérþekkingu á sjúkraþjálfun
jafnvægis kerfisins.36
Völundarsvimi (Ménière’s disease)
Árið 1861 varð frakkinn Prosper Menière
fyrstur til þess að lýsa einkennum heilkennis
sem síðar fékk nafnið Ménières sjúkdómur eða
völundar svimi.38 Hann var sá sem uppgötvaði
að heil kennið væri orsakað af skemmd í
innra eyra. Það saman stendur af þremur
dæmi gerðum ein kennum; svima, eyrnasuði
(tinnitus) og sveiflu kenndu skyntauga-
heyrnartapi. Þessu getur fylgt til finning
þrýstings í því eyra sem á í hlut, göngulags-
truflanir, köst af skyndilegum föllum (drop
attacks) og ógleði.39 Einkennin koma í endur-
teknum köstum sem koma yfirleitt nokkrum
sinnum á ári, en sjúkdómshlé geta varað í
nokkra mánuði og jafnvel ár. Oftast er sjúk-
dómurinn einhliða, en getur komið fram í
báðum eyrum.40 Andartaugabólgu má oftast
Mynd 3. Mynd A) sýnir innra eyra án innanvessabjúgs. Mynd B) sýnir innra eyra með innanvessabjúg.
Eðlilegt InnanvessabjúgurSkjóða
Egglaga gluggi
Skjatti
Biða
Biða
Innanvessi í jafnvægiskerfi Innanvessi í kuðungi Utanvessi
Snigilgluggi