Læknaneminn - 01.04.2020, Blaðsíða 43

R
itr
ýn
t
ef
ni
R
itr
ýn
t e
fn
i
4
3
lymph) eins eða fleiri af bogarásunum. Ef
ákveðið magn af stöðusteinum eru lausir
veldur hreyfing þeirra óeðlilegum hreyfingum
innanvessans. Hreyfing steinanna verður fyrir
tilstuðlan þyngdaraflsins við höfuðhreyfingar í
plani rásanna sem eiga í hlut. Þessar hreyfingar
gefa falska tilfinningu höfuðhreyfinga, sem
kemur fram sem svimi. Auk þess kemur
fram augntin í plani viðkomandi bogarása.
Í flestum tilfellum er orsök þess að stöðusteinar
losna óþekkt en í einhverjum tilfellum kemur
það í kjölfar höfuðhöggs eða sjúkdóma
í innra eyra, svo sem völundarsvima (Ménière’s
disease) eða andartaugabólgu (vestibular
neuritis).13 Stöðusteinaflakk er algengast í
aftari bogarásum.26
Greining stöðusteinaflakks byggir fyrst og
fremst á dæmigerðri sögu og skoðun. Grunur
vaknar um sjúkdóminn þegar sjúklingur
greinir frá endurteknum stuttum köstum af
svima sem koma fram við að leggjast niður
eða við snúning yfir á aðra hliðina í liggjandi
stöðu. Þá ætti að koma fram augntin við sömu
hreyfingar. Til er sérstakt próf fyrir hverja af
bogarásunum til þess að greina hver þeirra
inniheldur steina.27 Dix og Hallpike lýstu árið
1952 prófi sem greinir stöðusteinaflakk í aftari
bogarásum. Það fer þannig fram að sjúklingur
er látinn sitja uppréttur á skoðunarbekk. Sá
sem skoðar tekur um höfuð sjúklings og færir
höfuðið aftur þannig að hann liggi láréttur
með höfuðið 20 gráðum neðan við lárétta línu
líkamans. Höfuðið skal einnig snúa 30 til 40
gráðum til þeirrar hliðar sem prófa skal. Við
stöðusteinaflakk í aftari bogarásum eyrans
sem snýr niður í átt að bekknum ætti að
koma lárétt snúningsaugntin í átt að því eyra
við prófið. Það geta liðið nokkrar sekúndur
þangað til augntinið kemur fram og það
stendur síðan yfir í nokkrar sekúndur.28 Prófið
hefur fengið nafnið Dix-Hallpike próf og
samkvæmt klínískum leiðbeiningum frá 2017
skal greina sjúkling með stöðusteinaflakk í
aftari bogarásum ef það reynist jákvætt. Ekki
skal þó útiloka þá sjúkdómsgreiningu ef prófið
reynist neikvætt þar sem neikvætt forspárgildi
þess er ekki nógu hátt.29
Árið 1992 lýsti John M. Epley röð hreyfinga
til meðferðar á stöðusteinaflakki í aftari
bogarásum. Meðferðin kallast Epley handlag
(maneuver) og hefur hún það fram yfir fyrri
meðferðir að vera minna inngrip af hálfu
læknisins og einnig minna krefjandi fyrir
sjúklinginn. Handlagið er framkvæmt í beinu
framhaldi af Dix-Hallpike prófinu.30 Önnur
aðferð sem þykir jafn góð og Epley handlagið
heitir Semont handlag.29 Mynd 2 sýnir
framkvæmd Dix-Hallpike, Epley og Semont
aðferðanna.
Ef sjúklingur hefur sögu sem samræmist
stöðusteinaflakki en Dix-Hallpike prófið
sýnir einungis lárétt eða ekkert augntin, þá
skal kanna stöðusteinaflakk í hliðlægu boga-
rásunum með prófi sem kallast baklegu-
veltipróf (supine-roll test).29 Ef það reynist
jákvætt felst meðferðin í snúningsæfingum
í liggjandi stöðu. Samkvæmt White et al. er
meðferðar tæknin sem helst skal nota 360
gráðu snún ingur sem byrjar með höfuðið í
90 gráðu snúningi í átt að eyranu sem veldur
ein kennum.31 Hliðlægu bogarásirnar eru
næst lík legastar til þess að valda einkennum
stöðusteina flakks. Möguleiki er á því að
steinar fari frá aftari bogarásum yfir í
hliðlægu bogarásirnar við framkvæmd Epley
handlagsins.29
Brátt andarheilkenni (Acute vestibular
syndrome)
Brátt andarheilkenni samanstendur af kröft-
ugum snarsvima, ógleði og uppköstum, sjálf-
sprottnu augntini og jafnvægisleysi. Það
kemur fram vegna skyndilegrar einhliða trufl-
unar á útlæga jafnvægiskerfinu.23 Algengasta
orsök heil kennisins er andartaugabólga.32 Sá
sjúk dómur einkennist af skyndilegum lang-
varandi snarsvima sem dæmigert þróast á
nokkrum klukkustundum yfir í kröftugan
snarsvima sem varir í nokkra daga og batnar
Mynd 2. A) Dix-Hallpike prófið framkvæmt í skrefum 1 og 2. Epley handlagið framkvæmt í skrefum 3-5 í
beinu framhaldi af Dix-Hallpike prófinu. B) Semont handlagið framkvæmt í skrefum a-c.
A
B
1
2
3
4
5
B
B
A
C
C
A