Læknaneminn - 01.04.2020, Side 64

Fr
óð
le
ik
ur
6
4
Meta lengd ganglima
Annað slagið verður að brjóta upp vel þekktar
reglur eins og horfa-þreifa-hreyfa en þarna
inn á milli má bæta þessu litla en gríðarlega
mikilvæga skrefi. Ef framkvæma á nákvæma
mælingu á lengd ganglima er röntgen besta
rannsóknin hins vegar kemst maður oft nálægt
réttum niðurstöðum með klínískri skoðun.
Þetta má framkvæma með því að mæla lengd
frá SIAS að neðri enda sköflungshnyðju
(medial malleolus) á hvorum ganglim fyrir sig.
Marktækur munur í ganglimalengd (yfir 1,0
cm) getur átt þátt í langvarandi verk í mjöðm
og mætti leiðrétta með innleggi.
Hreyfa
Athugið að hreyfingar frá baki geta truflað og
verið túlkaðar sem mjaðmahreyfingar, því er
mikilvægt að skorða af hrygginn við skoðun.
Gott er að gera það með því að hafa sjúkling
liggjandi á bekk með mjóbakið í bekknum.
Við skoðun á hreyfingum erum við að meta
hvort tveggja styrk og hreyfigetu og er það
góður vani að skoða heilbrigðu mjöðmina
fyrst. Þær hreyfingar sem við skoðum í
mjaðmarskoðun eru beyging (flexion), rétting
(extension), fráfærsla (abduction), aðfærsla
(adduction), útsnúningur (lateral rotation) og
innsnúningur (medial rotation), sjá nánar í
töflu 3. Við út- og innsnúning er ganglimur
hafður í svokallaðri 90-90 stöðu þar sem
mjöðm og hné mynda rétt horn. Þegar prófa
skal útsnúning er ganglimur fjarlægt við
hné hreyfður inn á við en við innsnúning er
ganglimur fjarlægt við hné hreyfður út á við.
Til þess að einfalda þetta má hugsa með sér í
hvaða átt lærleggurinn (femur) sé að snúast en
svarið (út/inn) samsvarar þeim snúning sem
við erum að skoða í mjöðminni (sjá mynd 3).
Sértæk próf
Sértæk próf í mjaðmarskoðun eru fjölmörg.
Eftirfarandi listi er yfirlit yfir helstu prófin
sem notuð eru í klíník og stutt lýsing á
framkvæmd þeirra. Það á yfirleitt ekki við að
gera öll prófin og því þarf að meta í hvert sinn
fyrir sig hvaða próf er viðeigandi.
Log roll próf
Gríðarlega praktískt próf á bráðamóttökunni
þegar mjög verkjaður sjúklingur sem vill
ekki hreyfa mjöðmina er metinn. Sjúklingur
liggur á bakinu og beinum ganglimnum er
snúið bæði inn á við og út á við. Við þessa
hreyfingu hreyfist lærleggshöfuðið inni í
mjaðamabollanum og er log roll því eitt
sértækasta prófið fyrir meinsemd innan
mjaðmarliðsins. Verkir við snúning benda
sterklega á brots á lærleggshálsi en sjúklingar
með brot á klyftarbeinsálmu (ramus) finna
ekki jafn mikið til við þetta próf.
Stinchfield próf
Einfalt og hagnýtt skimunarpróf. Sjúklingur
liggur á skoðunarbekk og lyftir beinum
fæti upp u.þ.b. 20 cm gegn léttu viðnámi.
Verkur framan í mjöðm bendir til ertingar í
mjaðmarliðnum.
FABER próf (Patrick próf )
Nafnið á prófinu stendur fyrir þær hreyfingar
sem framkvæmda skal. Þær eru „Flexion,
ABduction og External Rotation“. Sjúklingur
liggur á bakinu og ökklinn á þeim ganglim
sem prófa skal er krossaður yfir og lagður fyrir
framan hné á gagnstæðum ganglim. Hnénu
á ganglimnum sem verið er að prófa er síðan
þrýst niður (sjá mynd 4). Ef verkur kemur
fram þá bendir það til meinsemdar í SI liðnum
eða í mjaðmarliðnum sjálfum. Gagnlegt getur
verið að spyrja sjúklinginn hvar nákvæmlega
verkurinn komi við framköllun.
FADIR próf (Impingement próf )
Nafnið á þessu prófi stendur einnig fyrir þær
hreyfingar sem framkvæma skal. Þær eru
„Flexion, ADduction og Internal Rotation“.
Sjúklingur liggur á bakinu með beygða
mjöðm og hné, hnénu er þrýst miðlægt og
niður meðan ökklinn er togaður hliðlægt (sjá
mynd 4). Verkur við þessa hreyfingu getur
bent til þrengsla milli lærleggs og augnkarls
(femoroacetabular impingement). Jafnframt
getur komið verkur við þessa hreyfingu við
annars konar meinsemd í mjöðm og því er
þetta ekki sértækt próf.
Trendelenburg próf
Þetta er mjög gagnlegt próf til að meta
vöðvakraftinn í mið- og minni þjóhnappsvöðva
sem eru vinnuhestarnir í mjöðminni við gang.
Sjúk lingur stendur í báða ganglimi og lyftir
síðan öðrum ganglimnum (A) með því að
beygja um hné (sjá mynd 5). Ef mjöðmin
fellur niður þeim megin þar sem ganglim er
lyft þá er prófið jákvætt og gefur til kynna
veikleika í m. gluteus medius og minimus á
þeim ganglim sem á er staðið (B). Veikleikinn
getur verið fylgifiskur langvinnrar meinsemdar
í mjaðmarlið eða vegna frumkomins sjúkleika
í taugum og/eða vöðvum.
Gapping próf
Sjúklingur liggur á bakinu. Skoðandi setur
samtímis þrýsting á SIAS beggja vegna,
þrýstingnum er beint niður og út á við hvoru
megin fyrir sig. Ef sjúklingur finnur fyrir verk
yfir mjóbaki, rass eða við aftanverð læri gefur
það til kynna meinsemd í framanverðum SI
lið. Ef sjúklingur finnur fyrir sársauka yfir
klyftarsambryskju getur verið meinsemd þar.
Thomas próf
Sjúklingur liggur á bakinu á bekk og beygir
bæði mjaðmir og hné beggja vegna. Sjúklingur
heldur síðan um annað hnéð meðan hinn
ganglimurinn er látinn síga þ.e. rétt úr
mjöðm og hné. Prófið er jákvætt ef sjúklingur
getur ekki rétt úr ganglimnum. Jákvætt próf
gefur til kynna styttingu á beygjuvöðvum
mjaðmarinnar (m iliopsoas) þ.e. réttistífleika.
Mjaðmabeinskambur
Efri fremri mjaðmabeinsnibba
Efri klyftarbeinsálma
Stærri lærhnúta
Náraliðband
Lærisslagæð
Klyftarsambryskja
Mynd 2: Þreifipunktar í skoðun að framan til, einnig þarf að skoða efri aftari mjaðmabeinsnibbu að aftan til
Mynd 3: Útsnúningur (vinstri) og innsnúningur (hægri) um mjaðmarlið