Ný menntamál - 01.06.1983, Blaðsíða 25

Skólastofnanir & nýbreytnistarf
gera nemendur hæfa til að taka fullan
þátt í lýðræðislegu þjóðfélagi. Skólar
eru viðhaldsstofnanir í þeim skilningi að
þar er lögð áhersla á löghlýðni, stund-
vísi, tillitssemi, samvinnu o.s.frv. Nem-
endum er kennt að virða lýðræði, ís-
lenska tungu, sögu, hefðir og önnur sér-
kenni íslensku þjóðarinnar. Skólinn
miðar m.ö.o. að því að laga ungt fólk
að þjóðfélaginu á hverjum tíma. Hins
vegar er líklegt að ýmislegt breytist frá
því að nemandi hefur skólagöngu og
þar til henni lýkur. Skólamenn geta ekki
að öllu leyti búið nemendur undir fram-
tíðina því að þeir, eins og aðrir, vita
ekki nákvæmlega hvað hún ber í skauti
sér. Af þessum sökum eru skólarnir oft
ekki í takt við tímann. Hræringar verða
fyrst í þjóðfélaginu áður en þær ná í al-
vöru inn fyrir veggi skólanna. Að þessu
leyti eru skólar stofnanir sem ætlað er
að tryggja reglu, festu og stöðugleika.
Þeir virðast sjaldan mega vera í farar-
broddi. Kennurum virðist heldur ekki
kleift að kenna samkvæmt eigin fram-
tíðarspá.
Ef við leiðum hugann að því marg-
slungna hlutverki sem skólum er ætlað
að gegna skiljum við betur stöðu þeirra í
viðhaldskerfi þjóðfélagsins. Við getum
t.a.m. varla talað um skóla án þess að
fræðsla komi þar við sögu. Fræðsla fer
að sjálfsögðu fram víðar en í skóla en
skólinn fræðir á skipulegan hátt um til-
tekin efni sem gjarnan er skipt í náms-
greinar og þær vega mismikið, t.d. hvað
snertir tíma á stundaskrá. Fræðsla um
efni, sem skipta máli á líðandi stund, á
ekki alltaf greiðan aðgang inn í skólana
svo ekki sé talað um málefni sem líkur
eru á að verði mikilvæg í nánustu fram-
tíð. Jafnvel aðferðir við þjálfun og
öflun þekkingar virðast oftar lúta lög-
málum stofnunarinnar, skipulagi, reglu,
hefðum og venjum en eðlislægum þörf-
um nemenda eða framtíðarþörfum. Það
þarf ekki að vera neikvætt í sjálfu sér
hvernig skólinn gegnir fræðsluhlutverk-
inu heldur varpar það skærara ljósi á
eðli hans sem viðhaldsstofnunar.
Annað meginhlutverk skóla er upp-
eidishlutverkið. Skólaskylda og skóla-
tími hefur iengst. Börn hefja formlega
skólagöngu fyrr en áður og sífellt stærri
hluti ævinnar er helgaður skólanámi.
Daglegur viðverutími í skólanum hefur
lengst mikið á fáum áratugum. Enda
þótt uppeldis- og mótunaráhrif heimila,
félaga og fjölmiðla séu líklega meiri en
skólans fer ekki hjá því að hann hafi
nokkur áhrif. Hann á beinlínis að stuðla
að því að nemendur tileinki sér sam-
skiptareglur, siðgæði, hugsunarhátt og
hegðan sem almennt er viðurkennd. Á
þessum sviðum má skólinn heldur ekki
móta börn og unglinga í trássi við þau
viðhorf sem ríkja á heimilum.
Margt bendir til þess nú í seinni tíð að
foreldrar geri meiri kröfur til skóla en
áður. Kennurum virðist sífellt ætlað
meira gæsluhlutverk. Til þess er ætlast,
beint og óbeint, að skólar séu öruggt at-
hvarf fyrir nemendur. Á það ekki síst
við þegar foreldrar vinna utan heimilis
eða þegar nemandi er hjá öðru foreldri
sínu. Má líta svo á að með þessum
breytingum fái skólar meira vald og axli
meiri ábyrgð en jafnframt er til þess ætl-
ast að gæslutíminn sé nýttur til fræðslu
og uppeldis. Þessa blöndu fræðslu,
uppeldis, mótunar og gæslu kallar fólk
svo menntun.
Flestir geta fallist á að menntun breyti
nemendum til hins betra. Hins vegar
greinir fólk á um hvað sé jákvæð breyt-
ing og að hve miklu leyti skóli stuðli að
menntun. Mismunandi skoðanir á
menntunarhlutverki skóla virðast búa
að baki ýmsum hræringum í skólamál-
um. Enda þótt fólk sé ekki sammála um
hvað sé ,,gott“ skólastarf eða ,,góð“
menntun telja flestir að mönnum takist
aldrei að setja skólastarfi endanleg
markmið eða finna einhlítar aðferðir
við nám og kennslu. Þetta sjónarmið
stuðlar á vissan hátt að framförum.
Þrátt fyrir viðhaidseðli sitt tekur skóla-
starf sífelldum breytingum enda tak-
mörk fyrir því hve lengi er hægt að
standa gegn þeim. En eins og fram hef-
ur komið setur óvissa um framtíðina
skólanum takmörk og hann er einnig
háður hefðum og ákvörðunum sem
hafa verið teknar í fortíðinni. Innan
slíkra marka breytist skólastarfið mis-
hratt og áherslur eru lagðar á mismun-
andi þætti á hverjum tíma. í þessu sam-
bandi skiptir sérstaða skólans sem
stofnunar og eðli skólastarfsins miklu
máli.
Skýr og ótvíræð markmið eru eitt
megineinkenni flestra stofnana. I fram-
leiðslustofnunum er ekki aðeins ljóst
hver markmiðin eru, þ.e. að framleiða,
heldur er einnig ljóst hvernig best eða
hagkvæmast er að ná þeim. Ennfremur
er tiltölulega auðvelt að sjá hvort gæði
vörunnar standist kröfur. Að þessu leyti
hefur skólinn sem stofnun sérstöðu.
Markmið skólastofnana eru ekki aðeins
víðtæk og margræð heldur er einnig
unnt að ná þeim á fjölmargan hátt. Af
þessu leiðir að styðjast má við mismun-
andi forsendur þegar meta skal í lok
skólatímans, eða á honum, „hvort gæði
standist kröfur“, þ.e. hvort skólinn hafi
gegnt hlutverki sínu eins og til var ætl-
ast.
Annað einkenni flestrar stofnana eru
þau vinnubrögð eða sú tækni sem beitt
er við starfsemina. í stofnunum, þar
sem markmið eru skýr og aðferðir ótví-
ræðar, þar sem hægt er að beita þraut-
reyndri tækni, er stjórn og skipulags-
vinna tiltölulega auðveld. Þessu er öf-
ugt farið i skóla. Þar er hæpið að til-
tekin ,,tækni“, t.d. kennsluaðferð,
reynist svo vel að allir skólar geti beitt
henni. Það er jafnvel ekki víst að
kennsluaðferð, sem reynist vel í eitt
skipti, beri góðan árangur næst. Orsök
þess að ekki er hægt að beita óbrigðulli
tækni í skólastarfi er einfaldlega sú að
,,viðfangsefnið“ er Iifandi fólk,
einstaklingar með mismunandi reynslu
að baki, ólík viðhorf, vonir, tilfinningar
o.s.frv. Það er því augljóst að í skóla-
starfi kemur margs konar ,,tækni“ til
greina. Sumir telja hins vegar að hin
mannlegu samskipti í skólum séu svo
margvísleg og flókin að engri tækni
verði þar við komið. Samkvæmt þeirri
skoðun er kennsla þá að vissu marki
25