Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Qupperneq 98

97
Um sannfræði Hrafnkelssögu
4. Flest örnefni telur höfundur sé að vísu rétt
með farið en þau sýni óvenjulegan áhuga
höfundar sögunnar á slíkum nöfnum og sé
sagan beinlínis samin til skýringar á þeim.
5. Ýmislegt fleira telur höfundur tortryggi-
legast í sögunni, svo sem þann fjölda bæja
er þá eigi að hafa verið í Hrafnkelsdal (á
söguöld) og eins hitt, að Sámur skyldi
brenna hof Hrafnkels, kvonfang hans o.fl.
Öll þessi atriði og ýmis önnur minni háttar
telur Nordal gegna það mikilvægu hlutverki
í sögunni, að séu þau spunnin upp af höf-
undi sögunnar, þá sé vart að vænta að sagan
innihaldi nokkurn sannleika er byggja megi
á, umfram það almenna æviágrip Hrafnkels
er Landnáma greinir frá. Að fenginni þessari
niðurstöðu kemst höfundur að því að fyrst
sannfræði Hrafnkelssögu sé svo mjög ábóta-
vant, þrátt fyrir það að hún hafi einna bezt
skilyrði til að varðveitast í munnlegri geymd,
megi nota hana sem nokkurs konar prófstein á
aðrar Íslendingasögur, a.m.k. þær sem samdar
eru á ákveðnu tímabili.
Áður en lengra er haldið er rétt að gera sér
grein fyrir því hvenær sagan á að hafa gerzt í
Íslandssögunni. Í Landnámu segir að Hrafn-
kell hafi komið út ,,síð landnámstíðar“. Enda
þótt ekki liggi alveg ljóst fyrir hvað höfundur
hennar á við með orðinu ,,síð“ eða hvaða ártöl
fornmenn hafa miðað við þegar talað var um
landnámsöld, má samt ætla að það hafi verið
einhvern tíman á tímabilinu 900–930.
Finnur Jónsson telur að öll sagan gerist
á nokkrum árum um miðja 10. öld. Flestir
fræðimenn munu hallast að svipaðri skoðun,
enda virðist sjálf sagan bera það með sér að
svo hafi verið.
En lítum nú nánar á rök Sigurðar fyrir
vafasamri sannfræði sögunnar. Fyrzta atriðið
er það hvort Þjóstarsynir hafi nokkurn tímann
verið til. Um það verður ekkert fullyrt þar
sem þeirra er hvergi getið utan þess eina,
Þormóðar, sem Landnáma getur um og telur
föður hans hafa verið Þjóstar á Álftanesi, en
segir ekki nánar hvar hann eða sonur hans bjó.
Ekki er ólíklegt að það hafi verið á Görðum
eins og Hrafnkatla greinir frá, enda var þar
jafnan stórbýli og höfðingjasetur.
Ekki er þess getið, hvaðan Þjóstar þessi var
ættaður en vel hafði hann mátt vera vestfirzkur
að kyni. Breytir þar engu um sú mótsögn að
Landnáma telur konu hans hafa heitið Þuríði
Þorleifsdóttur, en Hrafnkatla segir hann hafa
átt Þórdísi dóttur Þórólfs Skalla -Grímssonar
á Borg sem einnig stangast á við Egils sögu.
Úr því að Þormóður var til, virðist ekkert
óeðlilegt við það þótt hann ætti tvo bræður á
Vestfjörðum sem voru höfðingjar og jafnvel
goðorðsmenn.
Nú stangast þetta á við Landnámu, sem
segir að Hallsteinn sonur Þórólfs Mostra-
skeggs hafi numið Þorskafjörð og væntanlega
haft þar goðorð, enda þótt frásagnir af því séu
óljósar svo og af afkomendum hans.
Það ber og að hafa það í huga, að deila
þeirra Hrafnkels og Sáms mun að tali sögunnar
vart hafa hafist fyrr en undir miðja 10. öld
og hefði þá Hallsteinn hafa verið andaður og
ekkert bendir til þess að afkomendur hans hafi
farið þar þá með goðorð.
Sé ég því ekkert því til fyrirstöðu að þeir
Þóstarsynir, Þorgeir og Þorkell, hefðu átt þar
goðorð enda þótt þess sé hvergi getið. Engum
mun koma það til hugar að Landnáma eða
aðrar sögur geti allra höfðingja Landnáms- og
sögualdar. Meðal þeirra manna hafa áreið-
anlega verið margir sem fóru með völd og
e.t.v. goðorð.
Finnist mönnum þessi skýring ekki nógu
trúverðug er heldur ekki fjarri lagi að hugsa
sér, að hér hafi e.t.v. nöfn og ætterni brengl-
ast eitthvað og aðeins hafi verið um heldri
menn að ræða sem ekki fóru með goðorð og
voru hugsanlega ættaðir af Álftanesi. Svo
sem sagan segir, var Þorkell nýkominn frá
útlöndum (Miklagarði) þar sem hann hefði
getað kynnst kristnum hugmyndum. Þær hug-