Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 15

ANDVARI
STEINGRIMUR J. ÞORSTEINSSON
13
Þessum átökum öllum er hér lýst ai' nærfærni og skilningi, og Einar ræður
vel við það erfiða form, sem hann velur sér með því að láta konuna sjálfa
scgja frá. — Með bókinni Vestan hafs og austan ryður Einar sér til rúrns
scm rithöfundur.
En í sama mund birtir hann tvær smásögur, ævintýrið Góð hoð (í Eim-
reiðinni) og Fyrirgefningu (í Sunnanfara). Þar kernur fram, að hann hefur
um aldamót tekið þá meginstefnu, sem hann hélt síðan, þótt enn yrðu áfangar
á þeirri leið. Ævintýrið er um skammsýna þrá mannanna eftir valdi, jafnvel
stelnulausu valdi, sem þeir taka fram yfir ástríki, kærleika og fórnarlund, hina
heilögu þrenningu í boðskap Einars. Ein rnynd lórnfýsinnar er fyrirgefningin,
kjarni samnefndrar sögu, og fyrirgefningin var æ síðan ein meginhugsjón Einars
og uppistaða í lífsstefnu hans og skáldskap, fyrirgefning, byggð á kærleika,
sjálfsafneitun, umburðarlyndi, samúð og skilningi, og fyrirgefningin ber laun
sín í sjálfri sér. í þessari sögu kemur líka þegar fram það tvennt, sem Einar
hcl ur valdið urn mestum hreytingum hjá þjóðinni með skáldskap sínum:
alstaðan til útskúfunarkenningarinnar og aðferðir við barnauppeldi. A fyrstu
aratugum aldarinnar hefur Einar átt drjúgan þátt í að slæva helvítisóttann og
losa um þrengstu viðjar rétttrúnaðar — og liaft miklu meiri áhrif en nokkrar
fortölur uppeldisfræðinga hefðu getað hal’t í þá átt að draga úr harðýðgi í upp-
oldi barna, gera það mannúðlegra og mildara. Ég veit þess varla dærni, að
áhrifa frá skáldskaparbókmenntum okkar hafi gætt jafngreinilega í sjálfu
þjóðlífin u. Allt vann Einar þetta þó með þeirri hógværð og hófsemi, sem hon-
11 m var lagin. Hann bjó yfir mætti mildarinnar.
VII
Ljóst rná vera af því, sem nú var sagt, að með hinni nýju öld hafði Einar
fyllilega fundið sjálfan sig — eða það, sem honum lét bezt.
Hinn 27. júní 1903 ritar hann í blað sitt Norðurland fyrstu greinina,
sem birzt mun hafa hérlendis um sálarrannsóknir, og segir þar frá ritverki eftir
þáverandi formann brezka sálarrannsóknafélagsins, F. W. H. Myer, um ein-
staklingseðli mannsins og framhaldslíf, cn það rit hafði mikil áhrif á Einar. Árið
1905 varð hann svo enn fyrir barnsmissi — missti ungan pilt — og um sömu
niundir fer hann að ráði að skrifa í blöð urn spíritisma — sem hann gerði æ
síðan — og reyndu pólitískir andstæðingar hans að neyta með því höggstaðar á
honum. Og óvart hafa þeir vel gert, ef þcir liafa incð þessu átt einhvern hlut
;>ð því, að Einar lét af blaðamennsku árið eftir og helgaði sig upp frá því
niestmegnis skáldskaparstörfum, ritstjórn tímarita og svo sálarrannsóknum, þótt
nieira muni hafa valdið um það rithöfundarstyrkur, sem hann hlaut um þær