Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 58

56
l’iiór. im. CARLO SCHMID
ANDVARI
málaleiðtoginn að gera sér vel Ijós áhrif
þeirra ráða, sem hann grípur til. Ef hann
sér leið, sem er óaðfinnanleg siðgæðis-
lega og leiðir einnig að markinu, þá her
honum að velja hana. En ef honum sýn-
ist hagkvæmara og vænlegra til sigurs að
grípa til ósiðlegra ráða, þá ber honum
að beita þeim, þótt hann brjóti með því
í bága við siðgæðislögmálið.
Þetta felst í kröfunni að stjórnmála-
leiðtoginn verði að vera við því húinn
að frcmja illvirki. Menn hafa tekið hana
óstinnt upp fyrir Macchiavelli og skilið
hana sem hvöt, að fremja afbrot eftir
lijartans lyst. En um leið hafa gleymzt
eftirminnileg orð þessa sama manns. Eng-
inn er neyddur til þess að gerast stjórn-
málaleiðtogi, en sá, sem velur þá leið,
verður að taka afleiðingunum. Því skal
hver, sem mætir freistingu stjórnmálanna,
hugleiða vandlega, hvort hann vilji ekki
fremur hjarga sálu sinni en hljóta mikil
völd. Þegar hann hefir einu sinni fleygt
sér út í valdabaráttuna, kemst hann ekki
hjá því að fórna sál sinni, ef hann vill
ekki frá byrjun hrjóta gegn lögmáli þess
starfssviðs, sem hann valdi sér, og bíða
þannig lægra hlut. Eyrir þann, sem hefir
undirgengizt hið pólitíska grundvallar-
lögmál, er aðeins eitt, sem getur réttlætt
þau tæki, sem hann bcitir: tilgangurinn,
sigurinn.
I þessu felst þó engin siðferðileg rétt-
læting. Macchiavelli þreytist ekki á því
að nefna það illt, sem er illt samkvæmt
ríkjancli siðgæði. En þegar hann dæmir
sem sagnfræðingur, þá lokar hann sið-
fræðinginn úti og segir: Hér hefir maður
ætlað að framkvæma pólitískt áform. Ég
dæmi þess vegna vcrknað hans aðeins út
frá pólitísku tæknilögmáli. Frá því sjónar-
miði hefir maðurinn áforinað og fram-
kvæmt rétt, því að hann hefir náð þeim
árangri, sem fyrir honum vakti. Þá rétt-
Jætjr árangurinn Hka þau tæki, sem hann
beitti. Spurningin, hvort aðferð hans var
góð cða ill frá siðgæðissjónarmiði, skiptir
hér cngu máli.
Hið sama má segja um afstöðu
Macchiavellis til trúarinnar. Ef sagn-
fræðingur sér ekkert annað í sögu mann-
kynsins en baráttu vilja gegn vilja og
duttlunga skapanornarinnar, þá ber hann
alls ekki fram spurninguna um sann-
leika, gildi eða æðsta takmark trúarinnar.
Trúin er, eins og öll önnur samfélags-
fyrirbæri, aðeins vopn í valdabaráttunni;
hún er snar þáttur þess raunveruleika,
sem eykur eða rýrir, allt eftir ytri að-
stæðum, sigurvonir andstæðinga í har-
áttunni um völdin.
í þessum skilningi er trúin honum
mikilvæg. En ef hún á að gagna til
lengdar, þá verður hún að vera verald-
leg, eins og trú Rómverja hinna fornu.
Kristin trú virðist honum hættuleg, af
því að hún ali manninn upp til þess að
þola í stað þess að berjast. — En gætum
þess vel, að Macchiavelli segir ekki:
„Trúarvitund mín hatar kristindómimT.
Idann segir aðeins: „Sagan sýnir, að
kristin trú gerir ríkjum erfiðara fvrir að
vera eingöngu veldi, þ. e. að vera ein-
göngu kerfi einbeitts, afreksmagnaðs
vilja".
Þessi mynd er ófullkomin og mörgu
þyrfti við að bæta, einkum dómi Macchia-
vellis um hin ýmsu samfélagsform, eins
og þau birtast í sögunni. En rúmið
leyfir mér ekki að fjalla nánar um þetta.
En snúum oss nú aftur að manninum,
eins og hann blasir við Macchiavelli úr
spegli sögunnar. Enginn hefir dregið hann
skýrar fram en Marlowe í Tamerlan.
Tcimerlcin leggur heiminn undir sig-
Hann þekkir engin takmörk, óseðjandi
valdagræðgi knýr hann áfram. Vald hlítir
aðeins einu lögmáli: að aukast. Tamerlan
cr lítillar ættar, cn hefir klifið hátind