Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 84

82
ÞORKELL JOHANNESSON
ANDVAKI
hún cr sögulcg skýrsla um merkilcgt ævi-
starf, þar scm margir menn koma við
sögu. Höfundinum getur efalaust skjátlazt.
En um viðleitni hans til að skýra rétt frá
viðburðum þarf ekki að cfast, fremur en
um trúmennsku hans í sjálfu starfinu fyrir
ættland sitt. Hann er að vísu sjaldnast eða
aldrei leiðtogi sjálfur. Hér er sem sagt
enginn hörgull á yfirforingjum. Sagan er
ekki hálfnuð, þegar gerbreytt er um sögu-
sviðið, við það sem var á dögum afa hans.
Þræðirnir eru ekki lengur saman raktir í
Kaupmannahöfn og þaðan stjómað, heldur
í Reykjavík. Og það er hans hlutverk að
fylgjast með því, sem þar er ráðið og gert
og ryðja lciðina út á við. Hann byrjar starf
sitt scm skrifari í íslenzku stjórnarskrifstof-
unni, meðan landinu cr enn stjórnað frá
Kaupmannahöfn. Er stundir h'ða verður
hann vegna þrautreyndrar trúmcnnsku
sinnar, glöggskyggni og skyldurækni, stoð
og stytta allra sinna sainverkamanna og
yfirboðara, ráðherra og sendiherra, í vanda-
málum, er varða viðskipti Dana og íslcnd-
inga. Ekki saminála þeim um hvað eina,
sjálfur engin frelsishetja, ekki hvetjandi til
stórræða í sókn, en jafnan öruggur í vörn-
inni — þetta allt í fyllsta samræmi við
skilning hans sjálfs á starfi sínu og allri
aðstöðu. Hann er alla tíð hinn vítalausi
embættismaður, enda stuðlar hér til mann-
vit mikið og víðtæk og staðgóð þekking á
viðfangsefnum öllum. Þannig kemur höf-
undur mér fyrir sjónir við lestur þessarar
bókar og styðst það álit við frásögn manna,
sem þekktu hann vel og störfuðu með hon-
um lengur eða skemur.
En jafnvel af hinum vítalausa embættis-
manni má ekki vænta óskeikulleika. Hon-
um getur yfirsézt, hjá því verður ekki kom-
izt, og sumir, sem um hók þessa hafa ritað,
hafa þótzt geta hent á dæmi slíks. Það er
fæstum eða engum gefið að fella ætíð
rétta dóma um allt og alla. Full hreinskilni
og heilindi í dómum um menn og málefni
er heldur ekki öllum lagið, en misbrestur
á þessu er samt eiginsök hvers manns. Það
er auðfundið á frásögnum Jóns Krabbe, að
hann hefir fellt sig betur við suma sam-
verkamenn sína en aðra, cnda lcr flestum
;vo. Hans menn eru öðrum fremur þeir
Hannes Hafstein, Jón Magnússon og Sveinn
Björnsson. Þeim kynntist hann líka mest.
Öðrum, eins og Sigurði Eggerz, kynntist
hann minna og ræður af líkum, að dómur-
inn um þau kynni nær ekki lengra og
verður nær að ganga áður en sá úrskurður
verði felldur, að hann hafi verið yfirleitt
seinn til úrskurðar. Þetta er sjálfsagt og
mælir ekki því í gegn, að Jóni hafi reynzt
svo í tilteknu máli við sérstakt tækifæri.
Mér virðist hvorttveggja einkenna bók Jóns
Krabbe: hreinskilni og heilindi. Hér má til
dæmis minna á frásögn hans um Kristján
X. og viðhorf hans til Islendinga. Sú frá-
sögn er þannig vaxin, að mörgum manni
myndi hafa hætt til þess að sleppa hcnni
alveg, eða fara sem léttast yfir svo við-
kvæmt efni. Slík saga er ekki rituð til þess
að geðjast einuin eða neinum, hvorki Dön-
um né íslendingum, heldur til þess að leiða
í Ijós mikilsverða staðrcynd, sem á djúp-
tækan hátt snerti sambúð þessara þjóða um
30 ára skeið.
Gildi bókar Jóns Krabbe liggur ekki fyrst
og fremst í því, þótt það liggi beint við, að
úr henni megi lesa meginþráðinn í frelsis-
baráttu íslendinga frá 1903 til 1944. Því
efni hefir dr. Björn Þórðarson gert miklu
fyllri skil í hinu mikla og ágæta ritverki
sínu í III. bindi Sögu Alþingis: Alþingi og
frelsisharáttan 1874—1944. Jón Krabbe set-
ur sér ekki heldur slíkt markmið. En frásögn
hans fær sjálfstætt gildi vegna þess, að hér
lýsir hann ef svo mætti segja hinu innra
borði þessarar sögu, að því leyti sem at-
burðir hennar gerast í Danmörku, í íslenzku
stjórnarskrifstofunni þar eða í sendiráði
íslands, í málstofu konungs eða dönskum
stjórnarskrifstofum. Hér er hann sjálfur
hvarvetna nálægur, sem formaður stjórnar-
skrifstofunnar frá 1909 og síðan frá 1918
trúnaðarmaður íslands í danska utanríkis-
ráðuneytinu, formaður sendiráðs íslands
1924—’26, náinn samverkamaður ullra
sendiherra íslands í Kaupmannahöfn fram
um 1950 og í sendiherra stað 1940—’45.
í frásögn Jóns Krabbe frá þessum árum