Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 36

34
GRÓÐUR Al; AKRl NJÁLS RÓNDA Á BLRGÞÓlíSIlVOLI
ANUVAUI
að ganga algjörlega framhjá þeim mögu-
leika, að svo hafi verið á Bergþórshvoli.
Skal því vikið nokkrum orðum að ýms-
um nytjum, er hafa mátti af netlu.
Er þess þá fyrst að geta, að basttrefjar
tvíbýlisnetlunnar, sem geta orðið 70—80
sm langar, hafa löngum verið notaðar
til vefnaðar. Netlunni var safnað saman,
er hún var fullþroskuð. Síðan var stöng-
ullinn lagður í bleyti til feygingar eins
og lín. Losnaði þá bastið frá viðnum, og
eftir hæfilega þurrkun, oftast sólþurrkun,
var unnt að brjóta og skafa viðarflögurnar
frá bastinu, sem síðan var snúið saman í
þráð. Ur þessum þræði mátti þvínæst
vefa ágæta dúka. Um það segir Björn
Halldórsson í Sauðlauksdal: „Brenni-
netla er ein vefnaðar urt, af henni hafa
í öðrum löndum lín-líkir dúkar gjörðir
verið, og slíka dúka brúka Kínakeisarar til
sumarklæða." Einnig mátti á svipaðan
hátt nota hana til pappirsgerðar. Unga
netlu var unnt að nota til fóðurs og jafn-
vel manneldis. Væri hún látin í kopar-
ketil með kaldri keytu, var unnt að fá
af henni grænan lit, sem nota mátti til
litunar ullar og beina. Netla gat verið
meðal við ótal sjúkdómum, en lækn-
ingamátt sinn hefur hún áreiðanlega átt
hinum svíðandi áhrifum brenniháranna
að þakka. Og það er einnig þeirra vegna,
sem hún er talin afbragð í vendi notaða
til hýðingar á galdramönnum, en við
slíka meðferð áttu þcir að missa allan
galdramátt sinn. Ekki vcrður nú úr því
skorið, hvort netlan á Bergþórshvoli er
illgresi eitt úr bygginu eða hvort fólkið
þar hefur mátt hafa af henni nokkrar
nytjar.
Það má geta þess til fróðleiks, að netla
er ekki talin vera upprunaleg í gróður-
lendi landsins, en því hefur verið haldið
fram, að norskir landnámsmenn hafi flutt
netluna með sér til íslands og þar hafi
hún verið ræktuð til spuna, en ekki er
mer kunnugt um, hvaða rök eru fyrir
þessari ályktun. Ekki verður sagt, hvernig
eða hvenær netlan flyzt að Bergþórs-
hvoli, en hún hefur sem sagt vaxið þar
nokkru fyrir sofnliúsbrunann. Og það
furðulega er, að hún óx þar enn til
skamms tíma. Má vel vera, að það hafi
verið sami stofninn, því mjög er erfitt að
uppræta netlu, þar sem hún hcfur eitt
sinn náð rótfestu.
Llm skurfuna og arfann er fátt annað
að segja en að þau hafa efalaust verið
illgresi á hinum ræktaða akri, illgresi,
sem upphaflega hefur borizt til landsins
með útsæðinu, eða með fóðri og húpcn-
ingi. Af frjókornarannsóknum, sem
gerðar hafa verið hér á landi úr jarðlög-
um við forna bæi, sést, að mikil aukning
hefur orðið af frjókornum jurta af arfa-
ætt í landnámslögum, frá því, sem finnst
í lögum þar fyrir neðan. Bendir það bein-
línis til þess, að þá hafi haugarfanum
fjölgað að mun. Ég hef getið þess áður,
að ekki væri furðulegt, þótt það fyndist
arfi hjá hinum ötulu áburðarnotendum
á Bergþórshvoli. En það er eins og ólánið
elti þessa ræktunarstarfsemi, og að lokum
verður fylgifiskur hennar, arfinn, þeim
feðgum að fjörtjóni, þegar brennumenn
nota hann sem íkveikjuefni við Njáls-
brennu. Nú kann mörgum að hafa fund-
izt það undarlegt, að arfi skuli hafa verið
nothæfur til íkveikju, einkum væri um
haugarfa að ræða. Hafi það hins vegar
verið arfablandinn hálmur, horfir málið
iiðruvísi við, þar sem hálmurinn er mun
eldfimafi en arfinn. Eitt er athyglisvert
við frásögnina í Njálu, að sátan, sem
brennumenn nota til íkveikju, stendur
lyrir ofan húsin, en þar stóð einnig sofn-
húsið, sem áður getur. Má þannig skýra
þetta atriði sögunnar, að arfasátan hafi í
raun og veru verið arfablandin hálmhrúga
— hálmurinn úr bygginu, sem búið hefur
verið að þreskja, og staðið hefur fyrir