Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 67

andvari
MENNTAMÁLARÁÐ OG MENNINGARSJÓÐUR
65
inna nefnda er að skipta árlega því fé, sem
Alþingi veitir til viðurkenningar skáldum
og listamönnum. Þetta mál hafði valdið
þingmönnum miklum erfiðleikum, frá
því að skáldalaun komu fyrst til sögunnar.
Umræðurnar í þinginu um verðleika
skáldanna voru að öllum jafnaði mjög
særandi fyrir skáldin og ekki vel fallnar
til að auka hróður Alþingis. Nú var
tekinn upp sá siður að hlutlaus nefnd,
kosin af Alþingi, skipti fé á lokuð-
um fundi. Ef deilt var um málið, þá
voru þær umræður ekki prentaðar.
Menntamálaráð eða meðhjálparmenn
þess hafa síðan farið með þessi fjár-
skipti, ef frá er talið eitt ár, þegar skáldin
sjálf skiptu heiðurslaunum sínum. Kom
þá í ljós, að skáldin áttu enn erfiðara
með að leysa þennan vanda heldur en
sjálfir þingmennirnir og óskuðu einskis
fremur en að vera leystir frá þessum
vanda. Er óhætt að fullyrða að skálda-
launaskipting á vegum þingkosinna
nefnda er bezta fyrirkomulag, sem enn
hefur fundizt til úrlausnar í þessu máli.
Annað vandaverk menntamálaráðs er að
kaupa listaverk fyrir landsins hönd. Þó
að tekjur menntamálaráðs hafi stundum
verið litlar hefur ríkið nú eignazt lista-
verk sem skipta hundruðum fyrir að-
gerðir þessarar stofnunar. Ríkið hafði
áður með erfiðleikum keypt fáein lista-
verk, svo sem ,,Skógarhöll“ Kjarvals.
Ahugamenn í Reykjavík höfðu árið 1911
gefið ríkinu „Áningu" Þórarins Þorláks-
sonar, en með þeim vinnubrögðum gat
'undið aldrei eignazt listasafn og þá hefðu
listamenn ekki haft annan markað fyrir
verk sín en kaup örfárra einstaklinga.
Þriðja hlutverk menntamálaráðs er að
hafa yfirumsjón með listaverkasafni
hmdsins og undirbúa byggingu lista- og
nattúrugripasafns í Reykjavík. Mennta-
málaráð hefur um stundarsakir ráð yfir
einni hæð í Þjóðminjasafninu. Þar er
fyrir komið nokkru af listaverkum, cn
flest þeirra eru þó ennþá í geymslu sök-
um rúmleysis. Ekki hefur menntamála-
ráð haft aðstöðu eða viðleitni í þá átt
að undirbúa stofnun lista- og náttúru-
gripasafns.
Uthlutun námsstyrks hefur orðið mikið
verk fyrir menntamálaráð. Nú skijita þau
ungmenni hundruðum er fá ríkisstyrk
eða lán til náms erlendis. Það var fyrr á
árum tilviljunarkennd vinna alþingis.
Skipting menntamálaráðs á námsfé nýtur
almennra vinsælda. Koma aldrei fram
kærur urn hlutdrægni eða misnotkun
þess fjár.
Menntamálaráð útvegaði ókeypis far
milli Islands og annarra landa til manna
sem fóru til útlanda til að leysa vanda eða
nauðsynlegra erinda. En nú cr sú leið lok-
uð. Þegar ég var að undirbúa lögin um
menntamálaráð, hafði Eimskipafélagið
notið skattfrelsis um nokkur ár, en þurfti
að framlengja leyfið á flestum þingum
um langt skeið. Ég bar þá fram tillögu í
þinginu um að undanþága væri veitt með
því skilyrði að félagið léti menntamála-
ráð hafa til ráðstafana 60 farmiða á ári
til ókeypis flutnings milli Islands og út-
landa. Skyldi þar byggt á viðurkennd-
um verðleikum skálda og listamanna og
efnilegra námsmanna. Félagið tók vel
þessum kosti og mun menntamálaráð
hafa með þessum hætti létt utanfarir
mörg hundruð manna, eldri og yngri um
aldarfjórðungsskeið. Þegar ég mælti með
þessari tillögu minntist ég séra Matthíasar
Jochumssonar og hinnar ríku þarfar hans
til að bregða sér utan til andlegrar hress-
ingar og þeirra erfiðleika, sem hann og
margir aðrir íslenzkir hugsjónamenn hafa
orðið að yfirstíga til að geta fullnægt
eðlilegri útfararþrá. Þessi ráðstöfun var
gagnleg og vinsæl. Nú hafa þessi hlunn-
indi fallið niður, því að Eimskipafélagið
býr nú við kjör almennra skattgreiðenda.