Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 21

andvaiu
STEINGRIMUR J. ÞORSTEINSSON
19
í skáldskapnum verður ai: römmum safa veruleikans, því rækilegar verður hann
laugaður Ijúfum lindum fyrirgefningarinnar. Einar stígur þeim mun léttilegar
um þennan heim sem liann verður fangnari af hinum tilvonandi, erfiðleikar
lílsins verða þeim mun auðleystari sem sáluhjálpin er vísari. Flest verður bjart-
ara og betra. Og hér fara saman himneskir og jarðneskir fjársjóðir. Ásamt
eilífðartrúnni fer veraldargengi og auður. Þessa hafði áður gætt nokkuð í
Gulli og einkum í Anderson og Syndum annarra. En nú eykst þetta til muna.
Það er eins og velfarnaðarstefna Vesturheimsmanna og gróði stríðsáranna hafi
]agt saman til þessara áhrifa. Aðalpersónurnar verða auðugir kaupsýslumenn,
dulskyggnir sjáendur og dýrlingar fyrirgefningarinnar. En þegar sagt er sem
svo, að með þessu verði persónur Einars grunnfærari og ólíkindalegri en áður
og taki meir að skiptast í góða menn og vonda, þá ber því raunar ekki að
neita, og þó er þar margs að gæta.
í fyrsta lagi er í sumum þessara sagna að finna bráðlifandi og ógleyman-
legar persónur, svo sem Grímu gömlu í Sambýli, þvottakerlinguna þjófgefnu
og málgefnu, sem er hetja: í baráttunni fyrir hálfvitanum syni sínum — og
er hún sækir inn í brennandi húsið fjandmann sinn og ofsóknarmann Jósafat.
Þarna er góð kona með mannsmóti og einstaklingssvip. Einnig er hugarfars-
hreytingum sumra persónanna lýst á athyglisverðan hátt, svo sem Eggerts rit-
stjóra og unnustu hans í Sálin vaknar.
En í annan stað færir Einar nú flestar aðalpersónurnar — og ýmsar aðrar
— viljandi í stílinn, á hvorn veginn sem er. Þegar hér er komið, stefnir hann
ekki að því að draga upp venjulega hversdagsmenn, heldur göfgandi fyrir-
myndir, sem geta orðið ofurmannlegar í gæzku sinni, hugsjónakenndar, tak-
niark, sem höfundur ætlar mönnum að keppa að og telur horfa til sálarheilla —
ekki aðeins dýrlinga fyrirgefningarinnar, eins og áðan var orðað, heldur hetjur
fyrirgefningarinnar, sem hafa um lyktir sigrazt á sjálfum sér. Nú er Einari
orðið meira í mun inntakið og boðskapurinn en listin í sjálfri sér. Hún er
honum nú að miklu leyti tæki í þjónustu þess, sem hann mat mest og taldi
mönnum brýnast. En þar með er ekki sagt, að hún hafi orðið honum minna
virði. Vissulega er hér víða kunnáttusamlega lialdið á hinu yfirskilvitlega efni.
Og margt í sögugangi getur jafnvel verið æsilegt: morðsaga (Sálin vaknar), eða
ekkja gengur að eiga lækni, sem áður hafði af trassaskap orðið of seinn til að
^jarga deyjandi barni hennar (Sambýli), o. s. frv. Slíkt er aðeins beinagrindin.
En gerð og svipur sagnanna verður þeim mun léttilegri sem boðskapurinn er
höfundi hjartfólgnari og háleitari. Það er ekki öllum gefið að geta gert eins
konar helgisögur að skemmtilestri.