Andvari - 01.04.1960, Blaðsíða 18

16
EINAli II. KVAKAN
ANDVAIU
Einars hinum lengri eru ekki aðeins ágætir sprettir, heldur vitna þær einnig
betur en flest annað um lífsstelnu hans. Hér verður þó því miður ekki unnt
að víkja að þeim sérstaklega nema lítið eitt.
Nú, þegar Einar hafði að mestu látið af stjórnmálastríði og blaðamennsku,
brjótast efnisáhrif hvorstveggja fyrst að ráði fram í skáldskap hans. í Ofurefli
og Guhi er háð barátta, veraldleg og andleg. Þjóðfélagsádeilur eru á óheiðar-
leik og múgsefjun blaðaáróðurs, aðstöðunrun þegnanna og valdbeitingu í eigin-
hagsmunaskyni. En ádeilan er þó fremur einstaklingsbundin en þjóðfélagsleg.
Höfuðviðburðir sögunnar stefna ekki að stéttasamtökum eða þjóðfélagsbreyt-
ingum, heldur að umhreytingum í trúarefnum og sinnaskiptum einstaklinga.
Víða er hér á efni haldið með listilegum og áhrifaríkum hætti, einkunr í Gulli,
enda leikast hér á raunsæi Einars og svo hugsæið, sem varð því yfirtaksmeira
sem lengra leið.
IX
Næst semur Einar tvö leikrit, LénharÖ fógeta (1913) og Syndir annarra
(1915).
Hann var alla tíð mikill áhugamaður um leiklist, vann þegar nokkuð
að þeim málum á Vcsturheimsárum sínum og lék þá lítið eitt. Það gerði liann
aldrei hérlendis, en varð hér einn af fyrstu leiðbeinendum Leikfélags Reykja-
víkur (1898—1900) og las oft og víða upp úr verkum sínum og þótti afburða
upplesari.19 Hins vegar hafði hann ekki sarnið leikrit — að frátöldum gaman-
leiknum frá skólaárum — fyrr en hann hverfur riú um tveggja ára skeið frá
langvinnri skáldsagnaritun til leikritunar, kominn undir hálfsextugt. Það er
meira að segja ljóst, að efnið í Lénharð fógeta hefur hann upphaflega hugsað
sér í skáldsögu, því að hann hirti kafla úr henni árið áður en leikritið kom
út.20 En hvað olli þessum skyndilegu unrskiptum? Svarið fer varla milli mála.
Fjalla-Eyvindur Jóhanns Sigurjónssonar var nýkominn út, hafði verið
frumsýndur af Leikfélagi Reykjavíkur í árslok 1911 og varð á skammri stundu
víðtrægur um Evrópu eftir mikinn leiksigur í Kaupmannahöfn vorið 1912.
Þetta var íslendingum einstök nýlunda. Sigurlögnuður gagntók þjóðina og
ekki sízt skáldin, sem hófust nú handa á þcssu sviði, ýmist að nýju eða í
fyrsta sinn. Eftir rúmlega áratugs hlé samdi Jón Trausti annað leikrit sitt
(Dóttur Faraós 1914), samtímis gaf Guðmundur Kamban út fyrsta leikrit sitt
(Höddu-Pöddu), og síðan ítrekar Indriði Einarsson og ber fram með nýjuni
krafti eldri hugmynd sína um stofnun þjóðleikhúss á Islandi.21 En fyrri til
en allir þessir menn varð Einar Hjörleifsson að gefa út fyrsta leikrit sitt —